…т күөрчэх  - 2/3 үүт, 1/3 сүөгэй;

в) суорат күөрчэх - 4/5 убаґас суорат, 1/5 сүөгэй.

Күөрчэх оњорор састаап булгуччу сөрүүн буолуохтаах. Өскөтүн 140 сылаас буоллаґына, сатаан күөрчэх тахсыбат.

Ити сөрүүн састаабы киэњ соґус түгэхтээх иhиккэ кутуллар уонна күөрчэх ытыгынан күүскэ, түргэнник ытыйыллар. Оччоґо бүтүннүүтэ хойуу күүгэн буолан тахсар. Ити күөрчэх бэйэтэ.

Күөрчэґи оњороот да, сонно тута тутуннахха сатанар, инньэ гымматахха, дьиэ температуратыгар 20-чэ мүнүүтэ буолан баран күүгэн курдук төттөрү убаґаска кубулуйан хаалар. Ол гынан баран кыhыњњы усулуобуйаґа күөрчэґи ити ыйыллыбыт бириэмэтиттэн ордук да кэмњэ хаhааныахха сөп. Онно ньымата боростуой.

Күөрчэґи ытыйаат да, таhырдьа таhааран кэбиhэллэр. Онно кини букатын кубулуйбакка хам тоњон хаалар. Сорох саха ыалларыгар ити күөрчэх тоњор свойствотынан туhанан, күөрчэґи сањардытан астаа-hыны үтүктүөххэ сєптєєх холобурдара түбэhээччи. Онно ас астыыр тимир лиискэ эбэтэр аналлаах тимир куормаларга ол-бу көтөр-сүүрэр, сулустар, төгүрүктэр быhыыларын үтүктэн кутан тоњорооччулар уонна хоњнорон ылан тымныы закуска быhыытынан остуолга уурааччылар. Сороґор тоњ отоннору сыhыартаан уонна барыанньа кутан араас ойууну түhэрэн киэргэтээччилэр уонна амтанын тупсарааччылар.

Ити ылтаhыњња тоњоруллубут күөрчэґи хоњноруу, син биир иhиккэ тоњоруллубут убаґастары хоњноруу курдук, ылтаhынын сылыта түhэн араарыллааччы.

Оттон өскөтүн күөрчэґи саахардаах үүккэ эбэтэр сүөгэйгэ оњордоххо, тоњ күөрчэх мороженайга олус маарынныыр. Ол эрээри үүтү, сүөгэйи саахардыырга, олус элбэх саахардаах буоллаґына уонна саахара кыайан суураллыбатаґына, күөрчэх оњоhуллубакка эрэйдиирин умнумуохха наада. үүт даґаны, сүөгэй даґаны сөбүгэр эрэ саахардааґар үчүгэйдик ытыллааччы. Оттон отону, барыанньаны эњин булкуйар буоллахха, бастаањыттан куппакка, күөрчэх оњоhуллан бүппүтүн кэннэ кыра-кыралаан кутан ытыйааччылар. Отоннор араас-тарыттан күөрчэґи дьэдьэн олус тупсарааччы. Дьэдьэннээх минньигэс күөрчэх табыллан оњоhулуннаґына, арамаатынан да, амтанынан да ханнык баґарар креми, убаґас шоколады кытта пааралаhыан сөп.

Тоњ күөрчэґи тус-туhунан слойдаан эмиэ тоњоруохха сөп. Итиниэ-хэ бастаан кутуллубут чараас көннөрү күөрчэх тоњмутун кэннэ кини үрдүгэр отонноох күөрчэґи куталлар. Ол тоњмутун кэннэ эмиэ атын арањалары кутаттыахха сөп. Ити арањалары хас биирдии хаhаайка бэйэтэ таларынан күөрчэґинэн, барыанньанан, сүөгэйинэн, үрүмэтигэр тиийэ араастыан сөп. Итинник күөрчэґи арыттаах тоњ күөрчэх диэн ааттыыллар.

8. Yрүмэ

үрүмэ элбэх эрэйинэн оњоhуллар бүлүүдэ. Кинини саха ыаллара оњорбот буолбуттара ыраатта, онон маннык ас баара умнуллан да бардаґа буолуохтаах.

Уруккуга даґаны үрүмэни бириэмэни сиирэ элбэґэ бэрдиттэн уонна туттуллар да аhа сыаналааґыттан баайдар эрэ хам-хаадьаа оњостон сиил-лэрэ. Дьадањы ыал итинниги оњостор бокуойа да, кыаґа да суох этэ.

үрүмэни оњоруу хас даґаны тус-туhунан көрүњнээх.

1. Хобордооххо маарынныыр намыhах киэњ күөскэ ыаммытынан үүтү кутан оргуталлара. үүт оргуйаатын кытта, күөстэрин тыаґа тардыллыбыт кыhыл чоххо көhөрөллөрө. Онно оргуйуу тохтоон хаала сыhыар диэри, барбах кытыыга эрэ сырайыллыахтаах. Итинник налыччы ититээhињњэ үүт үрдэ оргууй аґай хахтанан барар. Ити хах халыњаата даґаны кинини саралаан ылаллар уонна икки мас үтэhэ төбөтүгэр иилэн уокка сараґыталлар. Ол бириэмэґэ үүт иккиhин үрүмэрэр, ону эмиэ хастаан куур-даллар. Ити курдук оргуйбут үүт бүтэ сыhыар диэри үрүмэлииллэр. Муспут үрүмэлэрин тимир лиискэ мунньан хачыгыраччы хатараллар уонна бороhуок курдук буолуор дылы үлтү мэлийэллэр.

Итинтэн көрдөххө, сахалар бэрт өрдөөґүтэ убаґас үүттэн үүт бороhуогун оњостору булуммуттар эбит. Ити бороhуогу дьэдьэннээх уонна унньуулалаах сөрүүн сүөгэйгэ булкуйаллара. Хааhы курдук хойдубутун кэннэ, атын туох эмэ аhы кытта булкуйан сииллэрэ. Унньуула көстүбэт буолбутун кэннэ, кинини кумах саахарынан солбуйар түбэлтэлэр эмиэ баар буолааччы.

2. үөhэ этиллибитин курдук, бэлэмнэммит үрүмэни куурдан эрэ баран чараас баґайытык сиикэй арыынан саба сотоллор. Ити үрдүгэр иккис хос үрүмэни уураллар уонна эмиэ арыылыыллар, итинник хас да арањаны ууран балай эмэ халыњаабытын кэннэ, трубка курдук төкүнүтэллэр уонна биирдии уоп кэрињнээх гына быhаґынан кэрчиктииллэр. үрүмэ маннык көрүњүн «харта үрүмэ» диэн ааттыыллар. Кинини, син биир атын минньигэс астар курдук, ханнык эмэ борос-туой аhы кытта сииллэр (холобур, килиэби кытта). Харта үрүмэ тупсарыллыбыт көрүњэ хойуу сүөгэйи (сметана), онтон да атын минньигэс астары кытта булкуллан пирожнай курдук бэлэмнэниэн сөп.

3. Икки бастакы ньымаґа курдук, үүт үрдэ үрүмэрбитин кэннэ хойуу сүөгэйи ньуосканан кутан ньалґарыталлар. Оччоґо үрүмэ халыњыыр. үрүмэ бу көрүњүн арањалыы да ууран, сүөгэйинэн да саба кутан сиэччилэр. Өскөтүн тупсара соруннахха, хас биирдии астааччы үрүмэ этиллибит көрүњүн баар атын астары туhанан, бэрт элбэх көрүњнэри таhаарыан сөп.

9. Иэдьэгэй

Биллэринэн, сахалар иэдьэгэй оњоhуутун икки көрүњүн тутталлар. Мањнайгы көрүњэр үүтү оргуйбат эрэ температураґа хас да чаас устатыгар туруораллар уонна уоттан таhаарбакка эрэ, кыратык суорат куталлар. Оччоґо үүт иирэн иэдьэгэйэ, уута арахсыбытынан барар. Ол кэннэ иэдьэгэйи хостоон таhааран сэдэх эрэhэґэ куталлар. Онно иэдьэ-гэй уута оргууй аґай барыта сүүрэн хаалар.

Иккис ньыманан иэдьэгэй оњорорго үүт бастаан суораттанар. Суорат бүрүллүбүтүн кэннэ, кинини оргууй аґай уокка ититэллэр. Онно эмиэ үүт иэдьэгэйдэнэн тахсар. Иэдьэгэй уутугар, түргэтэтээри, ньуосканы уган баран, арахсан бүтүөр дылы тохтоло суох булкуйа турааччылар. Өскөтүн булкуйан биэрбэтэххэ, иhит түгэґэр сөњөн хаалбыт үүт хойуута кэhиэх буолан, иэдьэгэйи хаахтытан кэбиhээччи. Иэдьэгэй ити иккис көрүњүн Прибалтика омуктара холус-та мөhөөччүккэ кутан баран, икки хаптаhын икки ардыгар кыбытан, уутун барытын сүүрдэн кэбиhэллэр. Ол кэнниттэн плитка курдук иэдьэгэйи күн уотугар эргитэ сылдьан хатараллар. Хатан бүппүтүн кэннэ, маннык творогу кураанах сөрүүн сиргэ өр бириэмэґэ буорту гыммакка тиэрдиэххэ сөп.

Иэдьэгэй туохха барытыгар барар: ватрушкалары, бэрэскилэри, блиныны, сырниктары оњорорго уонна үрүњ ас бары көрүњнэрин кытта булкааска туттуллар. Урут иэдьэгэйи бурдугу кытта булкуйан лэппиэскэ, халаачык, саањкы оњороллоро. Сөрүүн оњкучахха ууран турдахха, иэдьэгэй ыраах турар фермаларга сайыњњы өлгөм ыам үүтүн тохпоххо-хорбокко хаhаанарга көмөлөhүөн сөп.

10. Хойуннарыллыбыт үүт

Хойуннарыллыбыт үүт туттуллубат буолта эмиэ ыраатта. Дьон үксэ умнан бардахтара буолуо. Сойон эрэр үүккэ (800), иэдьэгэй оњорор курдук, суоратынан аhытыы куталлар, оччоґо үүт иирээри гынар. Ону иириэх бокуой биэрбэккэ ытыгынан үлтү ытыйан биэрэллэр. Оччоґо иириэх буолан эрэр иэдьэгэйэ илдьирийэн уутун кытта булкуhан үүт хойдон тахсар. Ити үүтү сонно утары истэххэ сатанар. Инньэ гыммакка сойутан кэбистэххэ, иэдьэгэйэ сөњөн, уута туhунан арахсан хаалар. Ону ол курдук тымныылыы хат ытыйан баран истэххэ, амтана иэдьэгэй ууттуттан атына суох буолар. Оттон хат сылытан иhээри гыннахха, төhө да ытыйбытыњ иhин, кини бастаањытын курдук хойдубат уонна амтана даґаны кыайан чөлүгэр түспэт.

11. Унньуулалаах үүт

Оргуйан тахсыбыт үүккэ унньуулаттан оњоhуллубут үрүњ мээккэ кутуллар уонна булкуйуллар, оччоґо үүт, кисель курдук, сынньылыйа түhэр, амтана даґаны үүт кисельгэ маарынныыр буолар. Ол эрэн кисельтэн уратыта үүт туох эрэ туhунан арамааттанар. Онон хайдаґын да иhин аныгы крахмалынан үүт-үкчү үтүктэн солбуллубата чахчы. Аныгылыы унньуулалаах үүтү оњорор түбэлтэґэ саахар, дьэдьэн эбэн биэ-рэн, убаґас шоколакка маарынныыр ас оњоруохха сөптөөх.

12. Чохоон

Былыргы күндү бүлүүдэлэртэн биирдэстэрэ. Кини араас оройуоннарга тус-туhунан ааттардаах: якутскайдар «чохоон» диир буоллахтарына, бүлүүлэр «көбүөр», өлүөхүмэлэр «бөhүүкэ» диэн ааттыыллар. Билињњи бириэмэґэ чохоону дэњ курдук ыаллар оњостон сииллэр буолан баран, кинини эдэр ыччат бэлэмнээбитэ диэн ахсыылаах. үксүгэр уруккуттан сатыыр кырдьаґас эмээхситтэр баар буоллахтарына, олор оњороллор. Ити ахсыылаах эмээхситтэр өлөн бүттүлэр да, эдэр ыччат кинилэртэн үөрэнэн хаалбатаґына, бу бүлүүдэ умнуллар кутталланна. Урукку бириэмэґэ Саха сирин куораттарын рыноктарыгар чохоон куруук быстыбакка атыыланар буолара. Билигин бэрт сэдэхтик көстөн ааhар. Ону даґаны биир эмэ остолобуойга чохоону сатаан оњорор киhи түбэспит буоллаґына оњоhуллар.

Чохоон оњоhуута боростуой да соґус буоллар, киhи ылбычча маннык оњоhуллар диэн атын киhиэхэ сатаан кэпсээбэт дьыалата. Ол да иhин чохоону табан үчүгэйдик оњоруу былыргы дьахталлар астыырга дьоґурдарын быhаарар үлэ көрүњнэриттэн биирдэстэрэ этэ.

Боруоста хараґынан холоон оњорор буолан бэл диэтэр үчүгэй да чохоонньуттар бэйэлэрин күүстэригэр быhа-хото эрэнэр кыахтара суоґа: сороґор чохоон олус табыллан тахсара, сороґор хайдах да муњнаммыттарын иhин туох да тахсыбат буолан хаалара. Ити температурнай режимин табартан тутулуктаах. Ону таппакка буола-буола эмээхситтэр ыксаан «чохооммут түүйдэ, табыллымаары гынныбыт» диэн ойуунумсуйалларыгар тиийэллэрэ.

Биhиги манна холобур кэриэтэ дьиэбитигэр оњорон көрбүт чохоом-мут температурнай режимин биэрэбит. Итини биhиги көрдөhүүбүтүнэн Мэњэ-Хањалас оройуонун Хаптаґай нэhилиэгин эмээхсинэ (сааhа 49), билигин куоракка олохтоох Ирина Кирилловна Афанасьева оњорон көрдөрбүтэ.

Чохоон хайа да түбэлтэґэ сиикэй арыыттан оњоhуллааччы. Манна сорохтор бэлэм арыыны тутталлар, оттон урут үксүгэр сүөгэйи арыылаат, сибиэhэйдии чохоон оњорбутунан бараллара. Ол ордук арамааттаах, киhи оґорґоон сиэн дьүөрэлээх минньигэс амтаннаах буолар. Субу иирдээтинэн арыыттан көбүөрү да оњорор чэпчэки буолар.

Биhиги оњорон көрбүт опыппытыгар 500 грамм сиикэй арыыны дьиэґэ киллэрэн хос температуратыгар хас да чаас туруорбуппут. Ити кэмњэ икки тус-туhунан иhиккэ сөрүүн уонна сылаас үүттэри бэлэмнээбиппит (оргуйбут үүттэн). Арыы температурата 140 буолтун кэннэ, кинини барытын киэњ иhиккэ уган баран биир ыстакаан 640 үүтү саба куппуппут уонна ытыгынан булкуйан барбыппыт. Сылаас үүттэн ньылґарыйан арыы сымнаан кэлбитэ уонна ытыйарга сөп буолан барбыта. Онтон итии-тымныы үүтү ињэн бүттэґин аайы солбуhуннара кутан ытыйан барбыппыт.

Төhө температуралаах, төhө үүтү кутан испиппитин маннык таблицаттан көрүөххэ сөп.

ЫстакаанТемпература
1/2190
1/2190
1/2500
1/2470
1/4190
1/4520
1/4520
1/4190
1/4460
1/4190
1/4460
1/4190

Итинник биhиги чохооммутун оњорон бүтэрбиппит. Барыта 1250 грамм тахсыбыта. Өскөтүн кута турбут буоллар, үүтү өссө ылбалаhыах майгылааґа. Ол эрээри буорту гынан кэбиhиэхпит диэн эбии үүтү кутартан туттуммуппут. Өссө да үүтү ылыаґа диэн албыннатан дьоннор ылар кыаґын таhынан үүтү кутаннар оњоhуллан бүппүт бэлэм чохоону буорту гынан кэбиhэллэр. Биир ньуоска кыаґын таhынан кутуллубут үүттэн бэлэм чохоон бүтүннүүтэ кисель курдук сынньылыйан хаалааччы. Хаhан тиhэґэ тиийэн үүтү кутары тохтотору биир да маастар сатаан чуолкайын булан эппэт.

Ол эрээри чохоон оњоhуутугар арыы бэйэтин ыйааhыныттан икки төгүл ордук ыйааhыннаах үүтү ылынара олус сатыыр эрэ киhиэхэ табыллааччы. Ону таhынан олус элбэх үүтү ыллардахха, чохоон амтанын да сүтэрээччи. Сорох түбэлтэґэ чохоонньуттар сөрүүн үүтүн оннугар сибиэhэй арыы үүтүн эбэтэр убаґас суораты кутааччылар. Онтон чохоон аhыњас соґус амтаннанан тахсар.

Итии-тымныы үүт солбуйааhынын чохоонньуттар манныгынан билэллэр. Оњоhулла турар чохоон тымныйан барда да, ньуура кумаґы куппут курдук быдьырыытталанан тахсар, оччоґо сылаас үүт наада. Оттон наhаа итийэн бардаґына, наhаа ньалґарыйан убаабытынан барар. Ону сөрүүн үүт кутан биэрэн хойуннараллар. Умнуллубатын наа-датыгар чохоон оњоhуутун билбэт дьоњњо иккиhин сэрэтиэххэ наада: хайа да убаґаhы кутарга үрүт үрдүгэр кута туруллубат, бастаан кутуллубута ињэн бүппүтүн кэннэ сањаны кутуллар.

Чохоону сылаастыы уонна бөhүтэн тоњорон сиэччилэр. Манна эмиэ күөрчэх курдук араас куормаларга кутан тоњоруохха, күөрчэґи, сүөгэйи, барыанньаны, аhыы сүөгэйи кытта арањалыахха сөп.

Чохоону минньитэр наадатыгар сөбүгэр соґус кумах саахарынан минньитиллибит үүтү кутуллар. Оттон отоннору, барыанньаны булкуйар бастаањыттан буолбакка, оњоhуллан бүппүт сылаас чохооњњо кыра кыралаан ытыйан булкуйуллар. Чохоон ныhыллыбыт дьэдьэнинэн тупсарыллыбытын Саха сиригэр сылдьыбыт дьон аатырар кремњэ холооччулар.

13. Хайах

Кинини сайын устатыгар сөрүүн оњкучахха хаhааныллыбыт, аhыйбыт сүөгэйи арыылаан бэйэтин уутун, үүтү уонна оргуйбут ууну ылларан, син биир үөhэ кэпсэммит чохоон курдук, оњороллоро. Онон хайах чохоонтон уратыта ордук аhыы уонна кини састаабыгар баар арыыта аґыйах буолара. Дьадањы ыаллар хайахха сүүмэґи эмиэ булкуйаллара. үрүњ ас биир көрүњүн быhыытынан олус элбэхтик да буол-батар, билињњи бириэмэґэ хайах эмиэ туттуллуон сөп.

Ол эрээри билигин хайаґы оњорорго былыргы курдук сүөгэйи бүтүн сайын устатыгар хаhаанар наадата суох. Хайах үксүгэр тоњнуу сиэнэр.

14. Итирдээх үүт

Оргуйа турар холбуйбут үүккэ итири (чоґочуну) кыра-кыра куhуок гына кырбаан куталлар. Итинник үүккэ буспут итир, үүт оhуобай амтанын олус наhаа булкуйбат, маарыннаhар амтаннанар уонна холбуллубут үүт сыата итэґэhин толорон биэрэр. Итинник үүтү итиитигэр эрэ истэххэ сатанар. Сойдо даґаны үүтэ, сыата туhунан барар уонна амтанын сүтэрэр. Кинини билињњи да бириэмэґэ туттуохха сөп.

15. Отонноох үүт уонна сүөгэй

Ханнык баґарар отону үчүгэйдик ыраастаан баран, тымныы үүккэ уонна сүөгэйгэ лөhүгүрэччи кутан баран сииллэр. Сороґор сөрүүн үүккэ эбэтэр сүөгэйгэ ныhыллыбыт отоннору кутан баран, ытыйан кэбиhэллэр. үүт да, сүөгэй да амтана, итинник булкаастаннаґына, олус тупсар. Билињњи бириэмэґэ аhыы отоннору туттар буоллахха, үүтүн (сүөгэйин) кумах саахарынан минньитэн биэриэххэ сөп.

16. Аґараан

Билињњи бириэмэґэ бу аhы сањардан эрэ биэрдэххэ, туhалаах буолуон сөп. Былыргы аґараан туттуллар састаабын туhалаах хаачыстыбаларын үксүгэр буорту оњороро. Холобур, аґараањња туттуллар отону ууга буhаран витаминнарын алдьаталлара. Билигин аґараан оњостор буоллахха, отону хаhаас суоракка буhарбакка эрэ ныhыйан, саахардаан баран, кутан кэбиhиэххэ сөп. Сөрүүн оњкучахха эбэтэр булууска маннык суорат (аґараан) буорту буолуо суоґа. Кинини кыhын отонноох суорат быhыытынан көњүл туттуохха сөп.

17. Өњүргэстээх үүт

Бу уњуох өњүргэhэ буолбатах. Көтөр сымыытын кыратык дьөлөн баран, оргуйа турар үүккэ сынньылыччы сүүрдэллэр, ол бириэмэґэ иккис киhи тохтоло суох күүскэ ытыйан биэрэр. Сымыыт өњүргэhэ уонна уоhаґа, үүккэ түстэґин аайы, буhа-буhа утары илдьирийэн иhэр уонна үүтүгэр бэйэтигэр булкуллар.

Итинник үүт эмиэ итиитигэр эрэ истэххэ амтанын сүтэрбэт.

18. Таба үүтэ

Сүөгэй курдук, хойуу буолар. Ынах үүтүттэн хайдах эрэ ыылаахтыњы, туhунан амтаннаах буолан баран, олус ињэмтэлээх ас. Кинини ким баґарар оґорґоон иhэр. Таба үүтүн сибиэhэйдии, оргутан уонна тоњорон туттааччылар. Хата, таба үүтэ бэрт сэдэхтик көстөөччү. Колхозтар үксүгэр табаларын ыабаттар уонна онтулара ыана үөрэммэтэх буолан үүттэрэ сотору уолан хаалар.

 

БАЛЫКТАН ОЊОhУЛЛАР АСТАР

I. Балыктан мањнайгы уонна иккис бүлүүдэлэр

1. Боростуой балык миинэ (сахалыы)

Күөл балыгын миинэ от лууктан уонна кыра үүттэн ураты тугунан да тупсарыллыбат этэ. Оґуруот аhа тарґаммытын кэннэ, өрүс балыгын миинин кырбаммыт хортуосканан, куруппаларынан хойуннарыллар буолбута. Тупсарын ахсааныгар, лууктан ураты, лавровай лист, перец уо.д.а. эбиллибиттэрэ. Ордук сөбүлээн алыhары, хатыыhы мииннииллэрэ. Онтон атын өрүс балыктарын «миинэ суохтарынан» ааттыыллара. Балык миинигэр олус баґардахтарына эрэ, миинниир буолаллара. Кэнники куруппалаан, хортуоскалаан уха оњорооhун өрүс балыктарыттан күөл балыктарыгар көhөн барбыта. Билињњи бириэмэґэ уха былыргы уонна аныгы көрүњнэрэ иккиэн туттуллаллар.

2. Хос миин (сахалыы)

Бөдөњ эмис собо хаhан даґаны күүскэ оргуйарын тулуйааччыта суох, илдьирийэн хаалар. Онон кинини илдьириппэт наадатыгар бэркэ сэрэнэн кэтээн туран кыратык тэптэрэ түhэн ылаллар. Ол гынан баран эмис собо илдьирийбэккэ буhар бириэмэтигэр миинэ кыайан барбат, олус сымсах буолар. Ити кыhалґатыттан, бөдөњ собону илдьириппэт уонна миинэ минньигэс буоларын наадатыгар, хос миин диэн ааттаан астыыллар.

Ол аата кыайан уњуохтаммат кыра собону эбэтэр мундуну илдьирийиэр диэри үлтү буhараллар. Дөксө оргуйа турдаґына, илдьирийэрин түргэтэтээри, ытыгынан үлтү ытыйаллар. Онтон уњуоґун сиидэлээн быраґан баран, итиннэ бөдөњ собону уган буhараллар. Оччоґо миинэ да минньигэс буолар, собото да илдьирийбэт.

Билињњи бириэмэґэ Саха сирин күөллэрин аата-ахсаана суох мундутун улахан хаhаайыстыбаннай суолтата суоґунан ааґан, сорохтор мөкү балык диэн ааты ињэрэн тураллар. Оттон бу этиллэр хос мииннэри туттар буоллахха, куhаґанынан ааттанар мунду хайдахтаах да бөдөњ соботтон тахсар миинтэн итэґэhэ суох сыаналаныан сөп. Таарыйа эттэххэ, мунду, уопсайынан, киhи сыыска-буорга быраґар олус мөлтөх балыга буолбатах. Сатаан астаабатахха, дьињинэн, мундутааґар буолуоґу сымсах оњоруохха сөп.

3. Балхай (хотугу сахалардыы)

Сыалыhар ыраастаммыт иhин, төбөтүн, искэґин, соњуруотун олус элбэґэ суох мииннээн кєстүрүүлэґэ буhараллар. үчүгэйдик оргуйан эрдэґинэ ытыгынан үлтү ытыйан уњуохтарын араараллар уонна сиидэлээн ыраастыыллар. Итинник миин балхай диэн ааттанар.

Кини көннөрү балык миининээґэр хойуу, сойдоґуна студень курдук буолар. Ону сойуппакка, итиилии килиэби кытта сииллэр. Балхай тупсарыыта атын мииннэри тупсарартан улахан уратыта суох. Хата, балхайы сойутан балык студень курдук сиэххэ эмиэ сөп. Эриэккэс кэриэтэ балхайы соркуойдаммыт балык үрдүгэр кутан тоњорон, тымныы закуска быhыытынан туттар түбэлтэлэрэ эмиэ баар.

4. Сыалыhар үөрэ (налимья похлёбка)

Кинини Аллараа Халыма олохтоох нууччалара астыыллар. Онно бастаан сыалыhары боруоста ууга туустаан буhараллар. Онтон сойбутун кэннэ эттээн, этин киэњ иhиккэ уган кыhыйаллар. Ол бириэмэґэ туспа иhиккэ бэрт барбах уулаах сыалыhар быара буhарыллар. Кини буhарын саґана били миискэґэ илдьи анньыллыбыт сыалыhарбыт этиттэн ылан буспут быарга эбэн биэрэллэр. үөрэ бэлэм.

Килиэби кытта сиэччилэр. Бу үөрэни тупсарыы чааhынан эттэххэ, хас биирдии киhи талбытынан, перец, луук, чеснок, лавровай лист, уксус, үүт, сүөгэй туттуллааччылар.

5. Нэтнимуйа кудэдьэ (юкагирдыы)

Сыалыhар быарын бэрт барбах уулаан буhаран баран, буспут эбэтэр соркуойдаммыт балыкка соус оњостоллор.

6. Былаабыт (хотугу сахалыы)

Ууга буспут балыгы уњуоґун ыраастаан баран хос арыыга эбэтэр хоргуњња соркуойдууллар. Хачыгыраччы хаппытын кэннэ балыгы бүтүннүүтүн үлтү мэлийэн кэбиhэллэр. Маннык балык куруппатын итии балык сыатынан саба кутан баран, килиэби кытта ньуосканан сиэч-чилэр.

7. Кулбааха (юкагирдыы)

Бу дьикти бүлүүдэ буолан баран, киhи-киhи арааhы сөбүлүүр, баґар, кинини да сөбүлээччилэр көстүөхтэрин сөп. Кулбааха диэн буспут балыгы сугуну кытта холбуу кэлиигэ илдьи аспыт ааттанар. Төhө балыкка төhө сугун сөп буолара чуолкайдаммыт абыычайа суох. Хас биирдии кулбааха бэлэмнээччи хайа сөбүлээбитинэн оњостооччу.

8. Тельно, эбэтэр чельно (Аллараа Халыма нууччаларыныы)

Сиикэй бөдөњ балык уњуоґа суох этин сөбүн көрөн тууhаан, лууктаан, перецтээн баран кэлиигэ анньыллар. Оччоґо балык этэ, син биир фарш курдук, буола түhэр. Киниттэн балык сыатыгар «тельно» эбэтэр «чельно» диэн ааттаах кэтилиэт буhараллар. Эбээннэр үүт-үкчү ситинник оњоhуллар кэтилиэти «hулто» диэн ааттыыллар.

9. Чэлэнэй (хотугу сахалыы)

Ким кимтэн үтүктүспүтэ биллибэт, хотугу сахалар ити үөhэ кэпсэммит эбээннэр уонна нууччалар балык кэтилиэттэригэр маарынныыр «чэлэнэй» диэн кэтилиэти маннык оњороллор.

үтэhэґэ үөлүллүбүт балыгы итиилии, уњуоґун ыраастаат, тиэстэ курдук мэhийэллэр уонна кыра-кыра котлеттары оњорон сороґор үтэhэґэ үөлэллэр, сороґор хобордооххо ыhаарылыыллар.

10.  «Сарыы» бэрэски («ровдужные» пирожки)

Тугунан да сарыыга сыhыана суох эрээри, эриэккэстик ааттаммыт бүлүүдэни Аллараа Халыма олохтоох нууччалара астыыллар. Ханнык эмэ орто соґус балык тириитин бүтэйдии сүлэн ылан баран кэлиигэ анньыллыбыт балык этинэн толороллор уонна хам тигэн кэбиhэллэр. Онтон бурдукка төкүнүтэн баран хобордооххо ыhаарылыыллар. Симии буолааччы балык фарша, биллэн туран, соґотох бэйэтэ эрэ туттуллубат. Кини тупсарааhына итиннэ ааттаммыт балыктар тупсарыыларыттан туох да атына суох.

11. Симиилээх собо (сахалыы)

Хатырыктаан, сууйан баран бөдөњ собо иhин бүтүннүү хостоон кэбиhэллэр. Манна иhин хайытыыта араас түбэлтэґэ тус-туhунан. Өскөтүн симиитэ убаґас буолуох буоллаґына, хайаґаhын бэрт кыра гына сатыыллар. Хойуу симиигэ хайытыыта киэњэр кыhаллыбаттар. Симии састааба эмиэ биирэ суох: куруппа арааhа хааhы, хортуоска, искэхтээх буоллаґына бэйэтин искэґэ атын уктаhы кытта үлтү бул-куллубута уо.д.а. Симиилээх собону тимир лиискэ уган ылааччылар.

12. Куочука, эбэтэр куорумаан (сахалыы)

Хайа баґарар бөдөњ соґус өрүс балыгын иhин барытын үчүгэйдик ыраастаан баран, сыаґа ыhаарылыыллар. Ити куочука эбэтэр куорумаан диэн ааттанар. Кинини үксүгэр итиитигэр сиир идэлээхтэр. Куочука атын көрүњэр балык иhин ыhаарылаабакка бэйэтин сүмэhинигэр буhараллар.

13. Бөтөґө (хотугу сахалардыы)

Эмиэ балык иhин үлтү кырбаан, кыратык мииннээн хобордооххо буhараллар уонна туhунан бүлүүдэ курдук остуолга уураллар.

14. Собо искэґэ (сахалыы)

Буспут собо искэґин кини бэйэтин хоргунунан убатан, кырбаммыт күөх лууктаах тымныы закуска бэлэмнииллэр.

15. Балык саламаат (хотугу сахалардыы)

Араас балык искэґин мунньан балык хоргунугар буhараллар. Кини чалґарыйа сылдьар сыалаах, син хааhы курдук, хойуу буолан бурдук саламаакка улаханнык маарынныыр.

16. Көрилэшодьэ лэбиэду (юкагирдыы)

Эмиэ араас балык сибиэhэй искэхтэрин туhунан мунньан аналлаах кэлиигэ илдьи анньаллар. Онтон, тиэстэ курдук, мэhийиллэр буолбут искэґи тус-туhунан кэтилиэт курдук бөкүнүтэн хобордооххо ыhаарылыыллар. Кинини, быhатын, искэх кэтилиэт диэтэххэ даґаны, улахан сыыhа суох буолуо.

17. Барабан (Аллараа Халыма нууччаларыныы)

Эмиэ син биир ити бүлүүдэ, атыннык эттэххэ, искэх кэтилиэт. Кини үөhэ этиллибит юкагирдар гиэннэриттэн уратыта диэн кыhын оњоhуллар, тоњ искэґи кэлиигэ илдьи кыhыйан. Тупсарыы ахсааныгар сөбүнэн туус, луук уонна перец киириэхтэрин сөп.

18. Yөлбүт күөл балыктара (сахалыы)

Саха балыксыттарын тарґаммыт бүлүүдэтэ. Кинини билбэт саха суох да буоллаґа буолуо. Онон итинник-маннык оњоhуллар диэн кэпсиир улахан наадата суох. үөлбүт балыгы балай эмэ єр буорту гыммакка хаhааныахха сөп. Онон сайыњњы бириэмэґэ эт аґыйаґар Саха сирин күөллэрин баай ресурсатын толору туhанар булгуччу наадалаах.

19. Талаха (сахалыы)

Саха балыксыттарын саамай күндү бүлүүдэлэриттэн биирдэстэрэ. Кыра хатыыс оґотуттан оњоhуллар. Онуоха кыра хатыыс оґотун үтэhэґэ бастаан айаґыттан саґалаан сиhин уњуоґун хас да төгүл бүк анньан төбөтүнэн тањнары, кутуругунан өрө үөлэллэр. Ол да үрдүнэн хатыыс уњуоґа, өњүргэс буолан, олус силбирийимтиэ. Онон кинини эргитэллэригэр бэркэ сэрэнэн өйөөн-убаан тутааччылар. Балыксыттар төhө кыалларынан хатыыстарын тириитин дэлби ыыппат буола сатааччылар. Өскөтүн үөлүллэн туран наhаа күүстээх уоттан тириитэ быhа ыстаннар эрэ, сүмэhинэ сүүрэн хаалан, балык амтана биллэрдик сымсыыр. Онон талаханы астыырга уотун сөбүн көрөн дьаhайан биэриэх-хэ наада.

20. Өрүс балыктарын үөлээhин

Күөл балыгар холоотоххо, өрүс балыктара, ордук халыњ буоланнар, үөлэргэ кыайан буhан биэрбэккэ эрэйдээччилэр. Ол иhин бөдөњ балыктары үөлэргэ хас да сиринэн систэрин этин быhаґынан дирињник хайыта суруйталыыллар, оччоґо буhара түргэтиир. Ити хайыта быспыт сирдэригэр сөбүн көрөн тууhууллар. Өрүс балыктарыттан үөлүөх иннинэ алыhары хатырыктаммат, буспутун кэннэ, итиитигэр хаґа көњүл ньылбы тутуллааччы. Оттон сойбутун кэннэ хатырыга хам сыстан хаалааччы. Дьињинэн, алыhар эрэ буолбакка, ханнык баґарар өрүс балыга үөлэн таhаараатын тириитэ көњүл ньылбырыйа сылдьааччы. Сордоњ курдук синньигэс өрүс балыктарын үөлэргэ кинини ортотунан бүк тутар ордук табыгастаах буолар.

21. Расщен (Аллараа Халыма нууччаларыныы)

Бөдөњ балыгы сиhин тоноґоhун сырса ањардаан кэбиhэллэр. Хас биирдии быhаґаhы кутурук диэки төбөтүнэн үүттээн талаґынан уктаа оњороллор. Улахан кутаа кытыытыгар хас да итинник балык быhаґаhын уктааларыттан оллооњњо ыйаан кэбиhэллэр. Оччоґо итинник балыгы үөлэн буhарарга үтэhэ булгуччу наадата суох.

22. Балыгы күлгэ буhарыы (сахалыы)

Кутаа умайбалаан күлэ элбиирин саґана чоґун хаhыйан кэбиhэллэр. Онтон буhарар балыктарын тириитин да, хатырыгын да тыыппакка эрэ итии күлүнэн көмөллөр. Дьоґус балык буоллаґына, күлүн бэйэтин итиитэ сөп буолар. Онон кини сотору буhан тахсар. Оттон бөдөњ балыгы көмпүт буоллахтарына, күлүн үрдүгэр кытарбыт чохтору тарыйан итиитигэр көмөлөhүннэрээччилэр. Сөп буолбутун кэннэ балыгы хостоон таhааран, иhиккэ эбэтэр кумааґыга ууран сытыаран, итиилии хаґын ньылбы тутан ылааччылар. Манна эмиэ син биир үөлүллүбүт балык курдук, кини тириитэ итиитигэр эрэ үчүгэйдик ньылбырыйааччы.

II. Балыктан тымныы закускалар

1. Кыhыллыбыт тоњ балык

Бу киhи бары билэр закуската. Кинини сатаабат дьон суох. Чойуччу тоњо сылдьар балыгы таhырдьаттан киллэрээт, кыhа сатаан быhахтара хоппокко, бэрт улахан эрэйи көрөөччүлэр. Сороґор төлү тутан (кини олус мүлчүркэй буолааччы) дэњнэнии түбэлтэтэ эмиэ тахсааччы. Ол иhин дєбєњнүк кыhар наадатыгар балыгы бөhүйүөр дылы ириэриэххэ наада. Кини оннук бөhүүн сылдьан туох да эрэйэ суох тэлиллэр. Онтон ириэнэх соґус кыспалары тимир лиискэ тэлгэтэллэр уонна хос таhааран тоњороллор.

Саамай туттар саґана лииhи кыратык ириэрэ түстүњ да, балыгыњ кыспаларын туох да эрэйэ суох хоњнорон ылаґын. Оччоґо кыспањ да тоњ буолар, кыhаргар даґаны эрэйдэммэккин. Кыhыллыбыт балыгы хас биирдии киhи бэйэтин баґатынан луугунан, переhинэн, уксуhунан, горчицаны тупсарыан сөп. Кыhарга эмис уонна үчүгэй суортаах балыктар эрэ бараллар. Сордоњ, алыhар, хаахынай курдуктары хаhан да тоњнуу кыhан сиэбэттэр.

2. Крошиво (Аллараа Халыма нууччаларыныы)

Туустаах уонна кыра туустаах балыктары тоњорон баран, кыhан сиэhин. Итинник көрүњэр туустаах балык биир туhунан эриэккэс амтаннанар. Кинини сибиэhэй тоњ балык кыhыллыбытыгар булкуйа биэ-риэххэ сөп.

3. Өњдьэбэн (юкагирдыы)

Эмис балыктар өрөґөлөрүн уонна кутуруктарын ањардастыы талан тоњнуу кыhаллар.

4. Нэтнимуйа лэбиэду (юкагирдыы)

Тоњ искэх. Син биир кыhыллыбыт тоњ балык курдук, тымныы закускалар ахсааннарыгар киирэр.

5. Yөлбүт тоњ балык (Бүлүү сахаларыныы)

Бэрт эриэккэс түбэлтэґэ балык үөлүллүбүтүн тоњорон сиэhин эмиэ туттуллааччы. Син биир туустаах балык тоњугар амтана кубулуйарын курдук, үөлбүт балык тоњмута эмиэ биир эриэккэс амтаннанар.

6. Тоњ быар

Сыалыhар быарын туhунан закуска быhыытынан тоњорон баран остуолга биэрээччилэр.

III. Балыгы хаhааныы уонна хатарыы ньымалара

1. Бүлүүлүү барча

Кыра соботтон уонна мундуттан оњоhуллааччы. Былыргы балыксыттар барчаны оњорор син балай эмэ туhунан тэриллээх буолааччылар. Бу тэриллэргэ 0,5 метр үрдүктээх лаабыс, кини анныгар куруук буруолуу турар түптэ уонна лаабыска тэлгэтиллэр, талаґынан оњоhуллубут сибиэ (туу курдук өрүүлээх аналлаах сетка) киирэллэр.

Балыгы бастаан үөлэн баран, буруоґа уонна күн уотугар сибиэґэ тарґатан хатар… Продолжение »

Сделать бесплатный сайт с uCoz