…; Адьаґын суох этэ ол кэмңэ. Туттар сэп, тээбирин оңостуу Барыта бэйэттэн тахсара. Yтyктyөх диэтэххэ туспа омук Кэлиитэ-барыыта суох эбит, Омуктуу көрyңнээх туох эмит Отой да баар буолта көстyбэт. Барытын эт бэйэ төбөттөн Айаннар син тыыннаах орпуттар, Аґыыры-таңнары тас сиртэн Тугу да ылбатах эбиттэр. Ол кэми сэниибит, сирэбит Бу бyгyн бэлэмңэ yyммyттэр, Төґөбyт ордуођун билбэппит Ол дьоннуу тумаңңа бырахтар. Хотугу тымныыны айааґыы Туґугар космос курдуга, Уймөкөөн кыґынын курдаттыы Кутааны туораабыт тэңнээђэ. Бу маны өйдyyргэ ардыгар Олоңхо кэмиттэн мөдөөммyт, Туох иґин Муус Байђал аттыгар Уот Байђал баар буолтун таайбаппыт. Уй төґө сытыытын кэмнииргэ Уймөкөөн баар буолбут буолуохтаах, Сатаммат кыахтаађы көрдyyргэ Сахаара аналлаах быґыылаах. Айылђа мындыра сөђyмэр Аналлаах уґанар кыґалаах, yймөкөөн, Сахаара курдуктар Экзамен сирдэрэ бадахтаах. Аан дойду бэртэрэ бу сиргэ Айаннаан Амундсен буолаллар, Тыйыґы, тулууру холуурга Тымныылыын охсуґа кэлэллэр. Ол оннук аатырар сырыыга Сођотох суол талбыт көстyбэт - Барыта олохтоох кайуурга Тиэйиллэн сылдьааччы айанньыт. Тyмyгэр “Икки атах суох сирин Аан бастаан тэлбиттэр” дэнэллэр Куйууру кыттыгас гынааґын Биирдэ тахсыбат “умнуллар”. Альпинист дьоннорго син оннук Олохтоох сирдьитэ суох буолбат, “Чыпчаалы ылыыга” ол сирдьит Инники миэстэђэ тиксибэт. Хоту сир олођун билэллэр Ол туґар “геройгун” диэбэттэр, Yксyгэр одуулаан тахсаллар, “Дьиикэйин” булаары хаґаллар. Кыыл, көтөр таңара, эмэгэт, Колдууннар, ойуннар, отоґут, Сиикэй ас, соґумар yгэстэр - Алгыстар, кырыыстар, көмyyлэр - Ол буолар “айанньыт” туоґута Саас yйэ бараммат дьиң “булда” Итини кинигэ гыныахтаах, Хоту сир “дьиикэйин” кэпсиэхтээх. Ол оннук кинигэ тyргэнник Атыыга барыахтаах ылламнык, Оччођо айаның эрэйин Албан аат эбиилээх саптађын. Ол сылдьан хоту өй сытыытын, Кыґалђа бөђөнy кыайбытын, Хасыґар дьоннору булбаккын, Анал да yлэни аахпаккын. Одуу-сии итинник ыллыгын Мэлдьитин салђанан барарын Ардыгар бэйэбит өйyyбyт, Хайђалга холооммут yөрэбит. Икки атах саллыбыт дойдутун yбyгэ дьоннорбут кыайбытын Бэйэбит дађаны yөйбэппит, “Эґиги геройгут” диэбэппит... Дьон татым санаата ардыгар Ол онтон саатардыы туттааччы, Туспа хаан аатырар туґугар Төрдyтyн мыылалаан сууйааччы. Оннукка өй-мэйии сыратын yбyгэң дьоннортон өйдөөђyн Ылбычча өйдөтө тарпаккын, Эрэй диэн хайтађын тиэрпэккин. Бэлэми тастыңтан ылаары Туспа сир дьоннорун уруургуо, Ол оннук сыстаңнас идэни Аан дойду сирэрин аахсыма. Төрyтy төґyyнэн тyөрбэттэр, Хаан биирин унан да сууйбаттар: Ирбэт тоң биґикпит буоларын Мэлдьэґэн дађаны yyрбэккин. Дьађаныах диэтэххэ ирбэт буор Сарынтан тyспэтэх сyгэґэр, Сыыстың да турбаттыы дөйyтэр, Саңаттан куотардыы кэґэтэр. Ол иґин таас yйэ сађаттан Бу дойду олођо хаампатах, Бултуура-алтыыра баарыттан Туга да биллэрдии yyммэтэх. Табаны дьиэтитии дьиикэйтэн Туґунан көрyңнyy тарпатах, Кыыл сылгы хаґаайын булунан Элбэђи ол онтон сyyйбэтэх. Бэл ынах аналлаах хотоно Хойукка дылытын суох эбит, Кинини укпуттар тордоххо, Киґилиин кыстыырын көрөрбyт. Тюрк тыла хотуну кыайбатах, Олођун төґyyлээн көрбөтөх, Табалаах, сyөґyлээх булкааґык Оннунан олорбут бигэтик. Тыас киирбэт уу чуумпу кыраайга Биир биирдээн муннукка бyгyyгэ Таас yйэ салђана турарын Тохтотор тыал кииртэ таґыттан. Кyн киирэр арђаатын диэкиттэн Тимиргэ сууламмыт буойуттар Тиґигин быспакка субутан Тыыланан кэлэттиир буолбуттар. Сыгынньах сырайдаах хотулар Бу манна аан бастаан көрбyттэр: Сиэл курдук хойуутук киґиэхэ Уґун тyy yyнэрин сирэйгэ. Ол онтон соґуйуу, өмyрyy, Тyyлээх дьон кэлбитин дьиктиргии Сэґэнтэн сэґэңңэ киирсибит, Чучунаа кэпсээнин байыппыт. Тyyрдэртэн төртyттээх буолаллар, Ол дьону олохтоох сахалар “Оруостар” диэн ааттыах эбиттэр. Омугун буккуйбат туґугар. Тылбаасчыт өңөтө тиийбэккэ Туох туођун өйдөґөн биэрбэккэ, “Люди” диэн саңаны сахалар “Луучча” диэн аат гынан кээспиттэр. Ол тылтан Кэбээйи сиригэр “Лууччин” диэн нэґилиэк yөскээбит, Ясаагы хомуйбут кэлиилэр Сахађа буккуллан сyппyттэр. “Хаан”, “хађаан” суолтатын yөйбэтэх Салалта биир тылын булбатах, Сахалар ол дьонтон көрбyттэр “Былаас” диэн амтанын билбиттэр. Нолуогу, тyґээни сааґыгар Билбэтэх хотугу омуктар Ясаагы бурђалдьы кэппиттэр, Моойдорун yөрэтэн барбыттар. Омукка араарсан көрбөккө Ађанан уустаспыт дьоннору Сахађа, чукчађа, тоңуска Yллэрэн барбыттар сотору. Yллэрии ыыппыттар тылынан, Айађы ииттинэр ньыманан, Ардыгар олорор сиринэн, Эбэтэр хос ааты тутуґан. Ол былаас киллэрбит сокуона Иңпэккэ муңнаабыт тутуґа, Эбээннээх эбэңки бyгyн да Араарса иликтэр быґаарса. Долгуннар “сахабыт” дэґэллэр, Юкагир сорђото эмиэ оннук, Сахалыы тылламмыт кытыылар Урукку кимнэрэ мэлдьэґик. Ясаактан сылтанан дьарыктар Тус туспа ыллыкка киирбиттэр. Табалаах сyөґyгэ булкааґык Дэң курдук ордубут быстахтык. Ынађы, сылгыны иитээґин Сир сиргэ тарђаммыт дэлэйдик, Табанан бултуйа сатааґын “Сатыыны” yтэйбит эґэрдик. Кэлии дьон ађалбыт дьарыга Тоң буорга бурдугу ыґара, Икки yйэ иринньэх идэттэн Нэґииччэ көммyтэ өрyттэн. Айађы иитииттэн олуллан, Олохтоох дьарыкка мyккyллэн, Кэлиилэр тылларын сyтэрэн, Уу саха буолтара биир yксyн. Ол эрэн олоххо-дьаґахха, Тэрилгэ, сэптэргэ, чымпыкка, Бэл диэтэр быґыыга-майгыга 1993 с. кулун тутар 10 к. радионан биэриигэ аађыллыбыта. “Хотугу сулус”. - 1964. - 1 ң. Дьокуускай 1991 с. сэтинньи 25 к. “Кыым”. - 1965. - Олунньу 28 к. Кырыа кыґын, Саңа дьыл икки номох “Кыым”. КЭПСЭЭННЭР, СЭHЭННЭР, ОСТУОРУЙАЛАР - Дьикти дађаны: дођорум Вася бу кэнники күннэргэ миигин көрдөр эрэ куота сылдьар үгэстэннэүђэ yhy. - Туоххар эрэ табыллымаары гыммыккын билбитэ буолуо. - Дођоор, Василий Петрович начальник буолбут ээ, бадађа. - Ким да эппэтэр, бэлиэтэ бэрт. - Хаамарын, кэпсэтэрин, дорооболоhорун өйдөөн көр эрэ... - Коля, кэл, сахам тылыгар көмөлөс эрэ. - Маарыннаhар тыллары мастыы саhааннааhын... Онтон киэhэ бултуох санаа киирбэтэђэ, курдаттыы балааккабар тэбиммитим. Кинини санатар киhи баар дуо эhиэхэ? Быарын Тыыттар тэбэнэттэрэ Быарын Тыыттар сылгы кутуруктарын мунньан тугу эрэ тэлэр, кырыйар, килиэйдиир. - Бу тугу уhанның, хоhу бүтүннүү сыыс оңорон? - сурдьун уорбалаабыттыы көрө-көрө эдьииүйэ ыйытар. - Оо, дьэ, консерватор, - эрэ диэн хаалар соhуйбут Быарын Тыыттар. - Моднай кыhыңңылаах сайыңңы бэргэhэлэр дии. - Аны эдьиийгин элэк оңосторуң хаалбыт дуу... Ону мин баара туох эмэ туhалаађы ађаллађа диибин... - Ол иhин дађаны ођом... - эдьиийэ үөрэн күлүм аллайар. Быарын Тыыттар дођорун харайар - Бу тумаңңа хаhан кэлиэхтэрин күүтэн... - Сүрэђиң эдэригэр, хааның итиитигэр эрэнэђин да, тымныйыаң эбээт. - Дьэ, эмиэ кубулуйбат тойуккун туойан бардың... Чэ, киэhээңңэ дылы. - Чэ, чэ, сүрэђэлдьээмэ, эн эмиэ көрдөhөөччүгүн... Уол ааңңа сытар рюкзагы саңата суох ылан санныгар иилинэ бырађар да таhырдьа толугур гынан хааүлар. |