…;  Адьаґын суох этэ ол кэмңэ.
       Туттар сэп, тээбирин оңостуу
       Барыта бэйэттэн тахсара.
Yтyктyөх диэтэххэ туспа омук
Кэлиитэ-барыыта суох эбит,
Омуктуу көрyңнээх туох эмит
Отой да баар буолта көстyбэт.

       Барытын эт бэйэ төбөттөн
       Айаннар син тыыннаах орпуттар,
       Аґыыры-таңнары тас сиртэн
       Тугу да ылбатах эбиттэр.
Ол кэми сэниибит, сирэбит
Бу бyгyн бэлэмңэ yyммyттэр,
Төґөбyт ордуођун билбэппит
Ол дьоннуу тумаңңа бырахтар.

       Хотугу тымныыны айааґыы
       Туґугар космос курдуга,
       Уймөкөөн кыґынын курдаттыы
       Кутааны туораабыт тэңнээђэ.
Бу маны өйдyyргэ ардыгар
Олоңхо кэмиттэн мөдөөммyт,
Туох иґин Муус Байђал аттыгар
Уот Байђал баар буолтун таайбаппыт.

       Уй төґө сытыытын кэмнииргэ
       Уймөкөөн баар буолбут буолуохтаах,
       Сатаммат кыахтаађы көрдyyргэ
       Сахаара аналлаах быґыылаах.
Айылђа мындыра сөђyмэр
Аналлаах уґанар кыґалаах,
yймөкөөн, Сахаара курдуктар
Экзамен сирдэрэ бадахтаах.

Аан дойду бэртэрэ бу сиргэ
Айаннаан Амундсен буолаллар,
Тыйыґы, тулууру холуурга
Тымныылыын охсуґа кэлэллэр.
Ол оннук аатырар сырыыга
Сођотох суол талбыт көстyбэт -
Барыта олохтоох кайуурга
Тиэйиллэн сылдьааччы айанньыт.

       Тyмyгэр “Икки атах суох сирин
       Аан бастаан тэлбиттэр” дэнэллэр
       Куйууру кыттыгас гынааґын
       Биирдэ тахсыбат “умнуллар”.
Альпинист дьоннорго син оннук
Олохтоох сирдьитэ суох буолбат,
“Чыпчаалы ылыыга” ол сирдьит
Инники миэстэђэ тиксибэт.

       Хоту сир олођун билэллэр
       Ол туґар “геройгун” диэбэттэр,
       Yксyгэр одуулаан тахсаллар,
       “Дьиикэйин” булаары хаґаллар.
Кыыл, көтөр таңара, эмэгэт,
Колдууннар, ойуннар, отоґут,
Сиикэй ас, соґумар yгэстэр -
Алгыстар, кырыыстар, көмyyлэр -

       Ол буолар “айанньыт” туоґута
       Саас yйэ бараммат дьиң “булда”
       Итини кинигэ гыныахтаах,
       Хоту сир “дьиикэйин” кэпсиэхтээх.
Ол оннук кинигэ тyргэнник
Атыыга барыахтаах ылламнык,
Оччођо айаның эрэйин
Албан аат эбиилээх саптађын.

       Ол сылдьан хоту өй сытыытын,
       Кыґалђа бөђөнy кыайбытын,
       Хасыґар дьоннору булбаккын,
       Анал да yлэни аахпаккын.
Одуу-сии итинник ыллыгын
Мэлдьитин салђанан барарын
Ардыгар бэйэбит өйyyбyт,
Хайђалга холооммут yөрэбит.

       Икки атах саллыбыт дойдутун
       yбyгэ дьоннорбут кыайбытын
       Бэйэбит дађаны yөйбэппит,
       “Эґиги геройгут” диэбэппит...
Дьон татым санаата ардыгар
Ол онтон саатардыы туттааччы,
Туспа хаан аатырар туґугар
Төрдyтyн мыылалаан сууйааччы.

       Оннукка өй-мэйии сыратын
       yбyгэң дьоннортон өйдөөђyн
       Ылбычча өйдөтө тарпаккын,
       Эрэй диэн хайтађын тиэрпэккин.
Бэлэми тастыңтан ылаары
Туспа сир дьоннорун уруургуо,
Ол оннук сыстаңнас идэни
Аан дойду сирэрин аахсыма.

       Төрyтy төґyyнэн тyөрбэттэр,
       Хаан биирин унан да сууйбаттар:
       Ирбэт тоң биґикпит буоларын
       Мэлдьэґэн дађаны yyрбэккин.
Дьађаныах диэтэххэ ирбэт буор
Сарынтан тyспэтэх сyгэґэр,
Сыыстың да турбаттыы дөйyтэр,
Саңаттан куотардыы кэґэтэр.

       Ол иґин таас yйэ сађаттан
       Бу дойду олођо хаампатах,
       Бултуура-алтыыра баарыттан
       Туга да биллэрдии yyммэтэх.
Табаны дьиэтитии дьиикэйтэн
Туґунан көрyңнyy тарпатах,
Кыыл сылгы хаґаайын булунан
Элбэђи ол онтон сyyйбэтэх.

       Бэл ынах аналлаах хотоно
       Хойукка дылытын суох эбит,
       Кинини укпуттар тордоххо,
       Киґилиин кыстыырын көрөрбyт.
Тюрк тыла хотуну кыайбатах,
Олођун төґyyлээн көрбөтөх,
Табалаах, сyөґyлээх булкааґык
Оннунан олорбут бигэтик.

       Тыас киирбэт уу чуумпу кыраайга
       Биир биирдээн муннукка бyгyyгэ
       Таас yйэ салђана турарын
       Тохтотор тыал кииртэ таґыттан.
Кyн киирэр арђаатын диэкиттэн
Тимиргэ сууламмыт буойуттар
Тиґигин быспакка субутан
Тыыланан кэлэттиир буолбуттар.

       Сыгынньах сырайдаах хотулар
       Бу манна аан бастаан көрбyттэр:
       Сиэл курдук хойуутук киґиэхэ
       Уґун тyy yyнэрин сирэйгэ.
Ол онтон соґуйуу, өмyрyy,
Тyyлээх дьон кэлбитин дьиктиргии
Сэґэнтэн сэґэңңэ киирсибит,
Чучунаа кэпсээнин байыппыт.

       Тyyрдэртэн төртyттээх буолаллар,
       Ол дьону олохтоох сахалар
       “Оруостар” диэн ааттыах эбиттэр.
       Омугун буккуйбат туґугар.
Тылбаасчыт өңөтө тиийбэккэ
Туох туођун өйдөґөн биэрбэккэ,
“Люди” диэн саңаны сахалар
“Луучча” диэн аат гынан кээспиттэр.

       Ол тылтан Кэбээйи сиригэр
       “Лууччин” диэн нэґилиэк yөскээбит,
       Ясаагы хомуйбут кэлиилэр
       Сахађа буккуллан сyппyттэр.
“Хаан”, “хађаан” суолтатын yөйбэтэх
Салалта биир тылын булбатах,
Сахалар ол дьонтон көрбyттэр
“Былаас” диэн амтанын билбиттэр.

       Нолуогу, тyґээни сааґыгар
       Билбэтэх хотугу омуктар
       Ясаагы бурђалдьы кэппиттэр,
       Моойдорун yөрэтэн барбыттар.
Омукка араарсан көрбөккө
Ађанан уустаспыт дьоннору
Сахађа, чукчађа, тоңуска
Yллэрэн барбыттар сотору.

       Yллэрии ыыппыттар тылынан,
       Айађы ииттинэр ньыманан,
       Ардыгар олорор сиринэн,
       Эбэтэр хос ааты тутуґан.
Ол былаас киллэрбит сокуона
Иңпэккэ муңнаабыт тутуґа,
Эбээннээх эбэңки бyгyн да
Араарса иликтэр быґаарса.

       Долгуннар “сахабыт” дэґэллэр,
       Юкагир сорђото эмиэ оннук,
       Сахалыы тылламмыт кытыылар
       Урукку кимнэрэ мэлдьэґик.
Ясаактан сылтанан дьарыктар
Тус туспа ыллыкка киирбиттэр.
Табалаах сyөґyгэ булкааґык
Дэң курдук ордубут быстахтык.

       Ынађы, сылгыны иитээґин
       Сир сиргэ тарђаммыт дэлэйдик,
       Табанан бултуйа сатааґын
       “Сатыыны” yтэйбит эґэрдик.
Кэлии дьон ађалбыт дьарыга
Тоң буорга бурдугу ыґара,
Икки yйэ иринньэх идэттэн
Нэґииччэ көммyтэ өрyттэн.

       Айађы иитииттэн олуллан,
       Олохтоох дьарыкка мyккyллэн,
       Кэлиилэр тылларын сyтэрэн,
       Уу саха буолтара биир yксyн.
Ол эрэн олоххо-дьаґахха,
Тэрилгэ, сэптэргэ, чымпыкка,
Бэл диэтэр быґыыга-майгыга



Yтyктyy yөдyйэн барбыта

Ол аата бу дойду олођор
       Нууччађа дылытын бађардар
       Тастың сир сyyрээнэ киирбэтэх,
       Тугу да солбуйа барбатах.
Саха аймах уон сэттис yйэттэн
Дьылђатын бас билбэт буолбута,
Кэскилэ холборхой туос тыынан
Далайга yтyллэн киирбитэ.
       Ол тыытын эрдиитин киниэхэ
       Хаґан да туттарбат буолтара,
       Долгуңңа, сyyрyккэ, силлиэђэ
       Тyбэґиэх умсаахтыах тустаађа.
Муң саатар урађас булунан
Долгуннуун харсыґар кыах суођа,
Тус бэйэң дьылђађын дьаґанан
Туос тыыгын саланыаң суохтаађа.
       Хайа да кытыыга тиксэриң
       Эргиччи бопсуулаах буолара,
       Арыыга, тумулга тохтууруң
       Буруйга-сэмэђэ тиэрдэрэ.
Бађар да бађарба далайга
Мэлдьитин устаңныах тустаађың,
Чуумпутун-буурђатын көрбөккө
Туос тыыгар кэлгиэлээх буоларың.
       Ол дьылђа өйдyyргэ уустуктаах:
       “Сиэрэ суох баттанным” диэбэккин,
       Көңyлyң эмиэ да хааччахтаах,
       Бађађын батыґа тарпаккын.
Сахађа уон сэттэ сыыппара
Икки аңы өрyттээх чыыґыла,
Yтyөтyн-мөкyтyн ылбычча
Араара тарпаккын туппучча.
       Уон сэттис yйэђэ кэлиилэр
       Тyң былыр тyyнyгyн сууйбуттар.
       Уон сэттис сыллаађы айдааннар
       Саханы yөрэхтээх оңоортор.
Ити икки улахан ситиґии
Уон сэттэ сыыппара өңөтө.
Yс саха бэйэтэ итини
Кыайыа суох тустаађа чахчыта.
       Хараңа өрyтyн хостоґон
       Салгытан кээстилэр бу бyгyн,
       Ол ону, yгэґи сырсыґан,
       Булбатым хос этэр наадатын.
Бу бyгyн кyөрэйбит тyбэлтэ
Чахчыта “yтэґэ туолуута”,
Норуокка көөнньyбyт хомолто
Тођута сиэлийэн тахсыыта.
       Сиэрэ суох тот буолуу сэрэхтээх,
       Хоргуйуу онноођор кутталлаах.
       Олохпут ити икки уґукка
       Мэлдьитин охсуллар курдуга.
Сэрииттэн сэриигэ тyґээґин
Хоргуйуу сэмэтин саппыта,
Харса суох хаайыыга симээґин
Дьорхойсуох санааны боппута.
       Тyмyгэр бурайсан кээспэккэ
       Сэттэ уон сыл нам бааччы олоорпут,
       Сарсын кyн эрэлин кэспэккэ
       Санааны уоскутар курдукпут.
Аан дойду абааґы көрөрө
Дойдуну сyр кyyскэ тyмэрэ,
Кыттыґан көмyскэл бађата
Барыны умнарга тиэрдэрэ.
       Икки атах туппатах олођун
       Ситиґэр эрэбил баґаама,
       Ол туґугар тус бэйэ дьылђатын
       Хас киґи сиэртибэ уунара.
Киґини былыргы сахалар
“Санаађа хамначчыт” дииллэрэ,
Ол кэмнээх бађарбыт санаалар
Дойдуга ап курдук дьайтара.
       Хоргуйуу, быстарыы умнуллан
       Биир киґи курдуктук туртара,
       Сэрииттэн кээґэнии самсанан
       Инники кyөннэргэ кииртэрэ.
Yлэђэ ситиґии курдуктук
Дьоннорго аптаађы булбаккын.
Санааны көнньyөрдyy сађатык
Норуоту бухатыыр гыммаккын.
       Урукку олохтон кэґэйбит
       Саңаны дьктитик өйyyрэ,
       Сарсыңңы кyнyгэр эрэммит
       Туохтан да чугуйбат буолара
Ол оннук кyyрyyгэ аастара
Былааґы былдьаґык сыллара,
Антаанта бохуотун yрэйии
Фашиґы арђађар дьакыйыы.
       Ол дьыллар туохтарын өйдyyргэ
       Ол кэмнээх дьон эрэ буолуохха,
       Сыыґатын-табатын таларга
       Ол кэмнээх санааны билиэххэ.
Ааспыты бу бyгyн санаанан
Кээмэйдээн кырдьыгын булбаккын,
Онноођор олоххор ким кимин
Кyн бyгyн чуолкайдыы тарпаккын.
       Былааґы былдьаґыы мэлдьитин
       Сyyґyнэн биллибэт албастаах,
       Эн булаар ол онтон хайатын,
       Сyyс киґи “ордук” диэн таларын.
Куолулар, куолулар, куолулар
Дьоннору тyңэттэ сатыыллар,
Эн дьылђаң туґугар кинилэр
Охсуґар курдуктук этэллэр.
       Тyмyгэр былааска тахсааччы
       Ким сатаан куолутун табааччы,
       Дьон аймах ол ону билээччи
       Ол эрэн эрэнэ сатааччы.
Олохпут туспата итинник
Атыны толкуйдуу иликпит.
Бyгyңңy сахсаантан салтыбыт
Чуумпуруу хаґанын билбэппит.
1993 с. кулун тутар 10 к.
радионан биэриигэ аађыллыбыта.

Сэhэнньит

Оо, олус да сэґэнньит дьоннордоох
Мин сахам дьођурдаах норуота.
Ол иґин бараммат yйэлээх
Аатырар “Кэпсиэ” диэн yгэґэ.


Сэґэнньит ардыгар тиэхэлээх
Көрyдьyөс кыымынан кyлyмнyө,
Эбэтэр тыл мyөтэ киэргэллээх
Кэрэни сэґэргээн дьэргэтэ.


Ардыгар ыраахтан ыпсаран
Мындырдык олођу ырытыа,
Ииспэрэй уустугу барытын
Дьэңкэтик быґааран соґутуо.


Киниэхэ төґө өр буолбуккун
Хаґан да билбэккэ хаалыађың,
Ол да yрдyнэн барыаххын
Бађарыаң суођа киниттэн.


Көр, оннук эриэккэс дьоннордоох
Мин сахам yлэґит норуота.
Ол иґин бараммат yйэлээх
Аатырбыт “Кэпсиэ” диэн yгэґэ.
“Хотугу сулус”. - 1964. - 1 ң.

«Yчyгэй, yчyгэй!», Полина

Оркестр курдуктук ньиргийэн
Сођотох рояль куґуйар,
Урукку кээмэйгэ yөрэнэн
Бу оонньуу саханы соґутар.
       Туох ааттаах тарбађа тyргэнин
       Хамсыыра биллибэт битийэр,
       Сылайбат-элэйбэт адьаґын
       Имэңнээх yңкyyнy толорор.
Рояль оонньуурун ситэрэ
Бэрт куолас сахалыы дэйээрэр,
“Yчyгэй, yчyгэй!” диэн ырыа тыллара
Кулгаађы минньитэ эйээрэр.
       Рояль иннигэр олорор
       Нап нарын уу саха дьахтара,
       Муннукка биґиккэ бэбээрэр
       Ол кини эмийдээх ођото.
Кырачаан, арааґа, ыллаґар,
Ийэтэ оонньуурун yтyктэ,
Куолаґа араастаан мөңyллэр
Музыка кyөрэңин сырсыґа.
       Бу сытар биґиктээх ођоттон,
       Арааґа, тахсыађа музыкант,
       Бэл, балчыр ођону уйгутун
       Хамсаппыт ийэтин удьуордаан.
Дьэ, көрyң, сахалар, киэн туттуң,
Бу маннык дьоннордоох буолбуттан,
Полина диэн композитор оонньуурун
Бу манна ођорђоон хоґуйдум.
       Эн кытаат, Полина, дьигиґит
       Сахалыы имэңнээх тойугу,
       Аан дойду иннигэр дьиэрэґит
       Эңээркэй хотугу ырыаны.
Дьокуускай
1991 с. сэтинньи 25 к.

Сyпсyк
(Чабырђах)

“Кыым”. - 1965. - Олунньу 28 к.

Кырыа кыґын, Саңа дьыл икки номох

Кyн сынньанан
Кyөлэґийэр
Көмyс хайатын
Кyлyмyрдэс кэтэ5эр
Сарыал имнээх,
Саґарђа баттахтаах,
Сытыы чолобон харахтаах,
Ыраас халлаан
Килбиэнэ сирэйдээх
Саңа Дьыл -
Бухатыыр о5о
Yөскээт,
Yлэ-хамнас аргыстанан,
Айан суолун
Аартыгын арыйан,
Олох кэрдииґин
Кирилиэґин дабайан,
Сир-ийэ диэки
Кэлэн эрдэђинэ
Хоңурах бытык,
Хаар саңыйах,
Кырыа кыламан,
Кыраґа баттах
Кыыдаан Кыґын обургу
Муустаах муора,
Тумара байђал
Хабылыйар
Хаба ортотугар,
Ааґа ыытымаары
Төттөрy кыйдаары,
Силлиэнэн көрсөр,
Буурђанан тоґуйар,
Икки муус килиэ муоґун
Yрдyгэр тyґэрэр
Ол
О5онньордоох
О5о бухатыыр
Охсуґа дарбааннарыттан
Улyөнэ эбэм
Yллyк мууґун
Дэлбэритэ ыытар,
Киэң халлааны
Дьyкээбил уотунан уматар.
Чыыс-чыыс чысхааннаах,
Чың-чың тымныылаах
Ахсынньы аам-даама,
Тохсунньу торђон тумана
Буолар диэччилэр.
Охсуґуу тyмyгэр
О5онньор хотторон,
Муус килиэ муостарын
Биир-биир тоґутан,
Ууллан,
Уостан,
Уођа хараан,
Уорааннаах уорађайыгар,
Муус далайыгар
Оргууй чугуйар,
Кyрэнэн, тэскилээн,
Бyгэн хаалар үґү диэн
Кырдьађастар
Номох оңостооччулар.
“Кыым”.

КЭПСЭЭННЭР, СЭHЭННЭР, ОСТУОРУЙАЛАР

Маамыкта

Ыам ыйын бырааhынньык кэннинээђи бастакы күннэрэ. Бүрүллэ дьиппиэрбит халлаантан да түүhэүрэ, хаүйалар эңээрдэриттэн да хастанан кэлэрэ биллибэт мууhурбут хаар сытыы чыпчаххайдарынан тыал айанүньыт сааскылыы аhађас сырайын кyрyс-кyрyс сабыта биэртэлиир.

- Бу хайыhар ылыахха диэбити сүрэђэлдьээңңит айан бөђөлөөх... - дии-дии муоhа суох миинэр таүбаүтын сиэппитинэн, кылгас быыhык саңыйахтаах, тугут бэргэhэтин итииргээн өрө анньыммыта кыыүрыктыйбыт баттађа көлөhyнyн кырыатын кытта холбоhон туус маңан буолан көстөр эбэңки ођонньоро хаүйа куулатын хомурађар сорођор уйдаран, эдэр уоллуу чэпчэки-чэпчэкитик дэгэйтэлээн ыла-ыла, уйбат сиүригэр кэлэн курданарыгар дылы хаары оймоон иhэр. Кини кэнниттэн, буруйдаммыттарыттан дуу, итииргээбиттэриттэн дуу, биэс-алта уолаттар сирэйдэрэ кытаран утуу-субуу иhэллэр. Кинилэр бары эмиэ миинэрдэрин сиэппиттэр. Ођонньорго ким да хардарбат, саңата-иңэтэ суох кууланы таңнаран, хайа хатүталаhыытынан сyyрдэр сyyрбэччэ хаамыы киэңнээх үрэх кытыытыгар кэлэллэр.

Ол үрэх сайын биэрэстэлээх сиртэн иhиллэр харылас тыаhа намыраан, куотаары гыммыт кyөстээх yyт курүдук yрyң кyyгэнинэн өрө үллэңниирэ тохтоон, муус ытарчађа хам ылларан, баара-суођа биллибэккэ иhиүйэн сытар. Ол да буоллар кинини билигин дађаны ылбычча сиринэн туораабаккын, ханан эмэ мууүhун дьөүлө охсон баран, хомурах анныгар кистээн, кэлэри-барары бөрө иинин курдук уоран кэтэhэ сытааччы. Кини итинник тоhуурдара сааскынан ордук хойдооччу. Биир эмэ оннук тоhуур бу айанньыттар кэлэн иhэр суолларыгар ађыйах хонуктаађыта үөскээбит буоллађына, ону ким билиэй! Маннык куттал суоүhааүбыүтын үөрүйэх киhиэхэ арай хаара ууллан эриэн-быраан сырайдаммыт уңуоргу халдьаайы сэрэтэ сатыан сөпүтөөђө.

Миинэр таба ыңыыр ат курдук инники табаны хаhан да саппай уопсан иhээччитэ суох. Онон мииүнэрдээх дьон өрyyтyн бэйэ-бэйэлэриттэн балай эмэ тэйиччи, кyhүңңy хаас yөрүн курдук, субуhан айанүныыллар. Бу да сырыыга үрэх кытыытыгар айанньыттар утуу-субуу кэлбиттэрэ уонна табаларын миинэ-миинэ, туораан испиттэрэ. Арай саамай тиhэх испит уол yрэх кытыытыгар кэлэн миинээри табатын ойоүђоүлоон, хаңас атађын ыңыырыгар уураат, уңа илиитигэр туппут кылгас тайађынан сиртэн күүскэ анүньынан өрө ойон кэбиспитэ да, табата уйуhуйан, суолунан барбакка, туора сүүрэн тахсыбыта. Уол бу соторутаађыта айааhаабыт табата этэ. Онон кини хас табатын мииннэђин аайы туох эмэ көрүдьүөс тахсар буолан, табаарыстара бу да төђүлгэ, бары кэпсэппит курдук, тэңңэ кини диэки бэриэт күлбүтүнэн хаүйыhа түспүттэрэ да, соhуйан, ыксаан, хамсыыр да, саңарар да кыађа суох ыңыырдарыгар олорбутунан хаалбыттара. Уоллара, олођун өссө булуна илик сылдьан, табалыын-бэйэлиин хаар анныгар “бурђас” гынан хаалбыта. Уол түспүт сирэ, хомурађа сиңнэн, уонтан тахса хаамыы усталаах сулумах уу арылыс гына түсүпүтэ... Уол да, таба да суођа. Сотору сођус буолан баран, ууга икки илиини кытта бэргэhэ түүтэ көсүтөн иhэн сүтэн хаалбыта. Онтон сүүрүк саамай томтойо эриллэн хаар анныгар киирэр уңуоргу кытыытыгар сођотох илии, бэгэччэгин эрэ ааhа, бырастыыласпыттыы бүтэhик төгүл күөрэс гыммыта. Ити бириэмэүђэ, хантан да кэлбитэ биллибэт, сип-синньигэс хара быа били илиини, тимириэх түгэн биэрбэккэ, бэгэччэүгиттэн муомахтыы “лып” гыннаран ылбыта.

- Хайа, көмөлөhө охсуңңутууй!

Ыксаабыт саңаттан уолаттар дьэ өйдөнөн, табаларыттан ойон түhэн, тирэнэ-тирэнэ, маамыктаны соүсуhа сатыы турар ођонньордоругар саба сырсан тиийбиттэрэ. Көмөлөөн уонна ууга тэптэрэн уолларын мууска биирдэ ньылбы тардан таhаарбыттара. Ити барыта тыл түгэнэ эрэ холобурдаахха буолбут буолан, кини мэктиэтигэр ууну да соччо испэтэх этэ.

Сотору сођус буолан баран, yрэх кытыытыгар оттуллубут улахан кутаађа сыалаах мас бачыгырыы умайүбыта. Хайа-сахха таңас уларытынан, кyлyy-салыы ортотугар аhаан-сиэн аймалаhа олорор эбэңкилэр сиүрэйдэригэр да, кэпсэтиилэригэр дађаны били соторутаађыта буолбут айдаан сурађа да хаалбатах этэ.

Күнүттэн көрөн
(Көр-кyлyy)

- Дьикти дађаны: дођорум Вася бу кэнники күннэргэ миигин көрдөр эрэ куота сылдьар үгэстэннэүђэ yhy.

- Туоххар эрэ табыллымаары гыммыккын билбитэ буолуо.

Баар түбэлтэ

- Дођоор, Василий Петрович начальник буолбут ээ, бадађа.

- Ким этэр?

- Ким да эппэтэр, бэлиэтэ бэрт.

- Ол туох бэлиэлээђий?

- Хаамарын, кэпсэтэрин, дорооболоhорун өйдөөн көр эрэ...

Уруок кэннигэр

- Коля, кэл, сахам тылыгар көмөлөс эрэ.

- Чэ, ыйыт.

- Ырыа диэн тугуй?

- Маарыннаhар тыллары мастыы саhааннааhын...


Элэмэс тииң

Ол кyн наhаа эрдэттэн бултуйан барбытым. Сарсыарда уhуктаат, мас киллэринэ тахсыбытым, тиэрүгэн кытыытынаађы тииккэ бэртээхэй бађайы тииң “мэ, ыт!” диэбиттии мутукка чөкөйөн олорорун, балаакүка айађар өйөнөн турар тозовканан муннуга “тэс” гыннаран ылбытым.

Онтон булпутугар баран иhэн, уолаттарбыттан арахсаат, балааккаттан бэрт чугас аны иккис тииңмин көрүсө биэрбитим: сиринэн сатыылаан оңдөрөңнөөн иhэрэ. Миигин көрөөт, бэрт тиэтэлинэн киhи саүђа үрүдүктээх көңдөй куруңаайы дьөлөђөhүгэр “дьылыс” гынан хаалбыта. Мин туран ол киирбит хайаүђаүhын мутугунан сууралаа... Онтум хайдах эрэ сыыhа астаран, бастаан мутукпунан, онтон харыбынан буута бысүтарынан субурус гыммыта. Мин соhуйан айахпын аппытынан, харахпын көрбүтүнэн таалан туран хаалбытым. Кэмниэ-кэнэђэс өй ылан батыhыннара көрбүтүм - тииңим ырааппыт этэ, мастар быыстарыүнан суола эрэ тыргыйан сытара. Маннык чараас хаарга ама куоппут үhүгүөн!, - диэтим да, эккирэппитиүнэн барбытым. Тииңим ити көстө, бу көстө сылдьан, маска ыттыбакка, буруйан эрэ биэрэр идэлээх кыыл буолла. Хайдах мин харахпыттан халты харбатта да, суолун бутуйан, киhи мунан хаалыах ииспэрэйин тyүhэрүтиирэ. Сорођор чөңөчөктөр, дүлүңнэр үрдүлэринэн барыталыыра, сорођор хаара суох халтаң сири булан ол устун субуллара. Биирдэ таастааах сиргэ түбэhэ, хаара суохтарын талан айаннаан, миигин буүкатын мэлитэн кэбиhэн баран, наhаа чугас саhан эрэ алђаска булларбыта: мутук чохчотун анныгар киирбитин мээнэ хааман иhэн атахпынан быhа yктyy сыhан ыыппытым. Ити ыккардыгар күнүм-дьылым ыраатан барбыта, биир омурђаным бэлиэр бyтэ охсубута. Тиритэрбиттэн таңаhым уу буолбут этэ, ырбааүхым көхсө субу-субу сиспэр ап-аhыынан сыстан ылара. Ол да буоллар абата бэрдэ, көрөн туран хайдах да аккаастанан кэбиhиэхпин санаам буолбатађа. Аhыыр-хайыыр бокуойа суох эмиэ сойуоласпытынан барүбыппыт. Мин баттађым туртайа сыhыар дылы олох муудараhын мунньуна сатаабыт эбит буоллахпына, тииңим миигиттэн итэђэhэ суох эрэйи-буруйу билбит кыыл быhыылаађа, быhа да тэбистэрэ сыhыа буолүлар, туох иhин маска тахсан биэрбэтэђэ. Онон саа диэни кыайан туттубакка, балтараа омурђаңңа эт атахпынан эккирэтэн тахсарга тиийбитим. Тиhэђэр тиийэн син маска ыттыбыта. Бэрт ытыы кэм этэ. Тииңим букатын хамсаабакка кутуругун тэкэритэн, кулгаахтарын чөрөтөн, икки хара ођуруоларынан мииүгин тонолуппакка тобулу көрөн олороро. Кини олорор тиитэ киhи тахсар гына ситэ тоңо илик үрүйэ уңуор турара. Онон өлөрбүтүм да иhин, кинини кыайан ылар кыађым суођа. Ол эрээри, абабар хаста да кыңаталаан көрөн баран, илиим барбатађа: кини дађаны үрүң күн анныгар тыыннаах олорор туhугар тыүңаүтын күүгэнин бараан баран, синигэр түhэн сынньана олордођо. Манна туран өйдөөн көрбүтүм - тииүңим улахан бэлиэлээх эбит этэ: кини түөрт атађа төрдүөн наскы кэппит курдук хаар мађаннара. Былыргыга маннык эриэккэс өңнөөх тииңи көрсүбүт эвеңки аанньађа дађаны кинини тыыннаађынан ыыпүпат үгэстээђэ. Итинник тииң булт дьолунан аађыллара. Кини тириитигэр сууламмыт уңуохтарын булчуттар чып кистэлэңинэн хоннохторун анныгар, биитэр сиэхтэрин иhигэр тиктэ сылдьар буолаллара.

Кыңаан туран саабын санньытан, балай эмэ тииңмин одуулаhабын - тииңим олорбутун кубулуппат. Онтон саабын санныбар бырађаат, бэргэhэбинэн сапсыйабын. Тииңим, дьэ үргэн, олорор маhа чугас көңүдөйдөөђөр киирэн сүтэн хаалла.

- Эн дьолгор, элэмэс тииң, дьон кэнэнэ уурайбыт атын кэмнэр кэлбиттэр. Саарба, солоңдо тииhиүгэр түбэспэккэ, булчут суолун быhа хаампакка, тииң кылгас үйэтин этэңңэ олороор, сүүhүнэн тииң ийэүтэ-ађата буолаар! - диэн саңата суох санаабар алгыы хаалабын.

Онтон киэhэ бултуох санаа киирбэтэђэ, курдаттыы балааккабар тэбиммитим.


Таба
(Таабырын yгэ)

Уңуохтуун-арђастыын, быhыылыын-таhаалыын таба хотугу дойду кырыалаах кыhынын баар-суох киэрүгэүлэ, харамай бииhин-ууhун тупсађай көрүңнээх тыыннаах сибэккитэ. Ол иhин таба хомођой тыллаахүтар хоhоонноругар хоhуллар, уус харахтаахтар, нарын тарбахтаахтар чочуйан таhаарар оңоhууларыгар киэрүкэйэр.

Таба - баай тайђа баhылыгын, хорсун сырыылаах хоодуот булчутун быдан дьыллартан быстыбат доүђоүро, сылайары билбэт сыыдам көлөтө.

Таба - майгылаах мааныта, дьођурдаах бастыңа, кыыл-сүөhү гиэнэ көрсүөтэ, быhатын эттэххэ, эргитэ сылдьан үтүөтэ. Ол эрээри иннигэр ибирэ, кэннигэр кэбирэ суох буолуон, кини икки кыра кэмэлүдьиүлээх, онон кыыллары кэлэтэр идэлээх: биирэ - тууска наhаа умсугуйумтуо, иккиhэ - дьүөгэлэригэр муоүhун тоhуйумтуо.

Ити тођо табаны санаатым. Кини дьиэгин була сатаатым? Бадађа, маарынната харахтаатым, дьон олоүђор холуйа санаатым.

Кинини санатар киhи баар дуо эhиэхэ?


Быарын Тыыттар тэбэнэттэрэ
Бытык

Быарын Тыыттар сылгы кутуруктарын мунньан тугу эрэ тэлэр, кырыйар, килиэйдиир.

- Бу тугу уhанның, хоhу бүтүннүү сыыс оңорон? - сурдьун уорбалаабыттыы көрө-көрө эдьииүйэ ыйытар.

- Хайдах да yyннэрэ сатаан кэбистим, сирэйбиттэн биир тyy быкпат. Оттон билигин моднай эдэр дьон үкүсэ хахай курдук бытыктанан эрэллэр...

- Кэм акаары акаарыны... - ситэ саңарбакка эрэ эдьиийэ остуолга сытар сиэл бытыгы умайа турар оhохүхо элитэр. Сиэл буорах курдук өрө бачыгырыы түhэр.

- Оо, дьэ, консерватор, - эрэ диэн хаалар соhуйбут Быарын Тыыттар.

Бэргэhэ

- Эдьиэй, дьэ ааттаах диэн бэлэђи ађаллым! - Быарын Тыыттар тэлэкэчийэн киирэн туох эрэ улахан сууүлаађы остуолга уурар, иккис суутун бэргэhэтин кытта гардеробка элитэр.

- Дьэ, көрүөх эрэ тугу арбаабыккын... - эдьиийэ аа-дьуо тиийэн сууну арыйар. Суу иhиттэн быүлырүгы көдьөгөр буор кyөс уонна сахсађар туруйа уйата тахсан кэлэллэр.

- Хайа, нокоо, бу туоххунуй?

- Моднай кыhыңңылаах сайыңңы бэргэhэлэр дии.

- Аны эдьиийгин элэк оңосторуң хаалбыт дуу... Ону мин баара туох эмэ туhалаађы ађаллађа диибин...

- Кэбис, эдьиий, өhyргэнимэ... Ити мин көргө... бу баар дьиңнээх бэлэђим... - били гардеробүка бырахпыт иккис суутун хостоон таhааран биэрэр. Онно кыhыл көмүс харыйа ытарђа, ођуруолаах таба тыүhа этэрбэс угуллубут буолан биэрэллэр.

- Ол иhин дађаны ођом... - эдьиийэ үөрэн күлүм аллайар.

Быарын Тыыттар дођорун харайар
Хос иhэ

Муннукка улахан трюмо. Симмит-куппут курдук толору эттээх-сииннээх, тэтэркэй иэдэсүтээх, мэлдьитин мичээр киэргэллээх ыас хара киэң харахтаах, кыыс ођо курдук ис киирбэх эдэр уол сиэркилэ иннигэр эргичиңниир, бугул курдук сохсоччу yyммyт долгуннаах уhун баттађын өрүтэ анүньымүмахтыыр, синньии сатаан баран сиигинэн көтүрүтэ барыахха айылаах кылгас бүрүүкэтин көннөүрүмүмэхүтиир, тардан хаалбыкка дылы татым сонун тэбэммэхтиир, бачыыңката тоhургуур, биhилэхтэрэ килэпэүчиңүниир.

- Хайа, Вася, бу ханна тэринниң? - утары остуолга тугу эрэ аађа олорор Быарын Тыыттар уолтан ыйытар. - Вечергэ.

- Онтуң төhө ыраађый?

- Yс остановка кэриңэ.

- Автобуhунан барађын дуо?

- Бу тумаңңа хаhан кэлиэхтэрин күүтэн...

- Вечер киhитэ киэргэммэккэ.

- Сүрэђиң эдэригэр, хааның итиитигэр эрэнэђин да, тымныйыаң эбээт.

- Дьэ, эмиэ кубулуйбат тойуккун туойан бардың... Чэ, киэhээңңэ дылы.

- Бэйи эрэ, таайдахха Гришалаах тастарынан ааhарың буолуо, таарыччы ити рюкзагы бырђђан аас эрэ, мин бу киэhэ барар кыађым суох.

- Ол эмиэ тугум чэңкээйитэй?

- Чэ, чэ, сүрэђэлдьээмэ, эн эмиэ көрдөhөөччүгүн...

Уол ааңңа сытар рюкзагы саңата суох ылан санныгар иилинэ бырађар да таhырдьа толугур гынан хааүлар.

Баран иhэн сүгэhэрин ыарырђђатар. “Бэйи көрүөххэ, туох ыксаллаах баар эбитий”, - диэн баүран рюкзагын быатын сүөрэр. Аспыта - адаархай суруктаах мађан картон көстө түhэр. Сытыы харахтаах уол туман курдат сыдьаайар лаампа сырдыгар киhилээбэккэ аађар: “Ноко, өhүргэнимэ: мэhэйдэтэн түрүүгэнүүник көрдүн диэн икки кирпииччэни уктум. Ылан бырах уонна итиннэ бэргэhэ, хаатыңка баар буоүлуохүүтара - кэт. Тиийэр сиргэр чугаhаатаххына устуталаан хос сүгэн кэбиhиэң буоллађа дии”.

Вася бастаан кыыhырыах курдук хойуу хаастара бэйэ-бэйэлэрин диэки халбарыс гынан иhэн, эмискэ миүчик аллайан, кирсин таппыт айа курдук, ортолорунан томтос гына түhэллэр. Тула көрүммэхтээт, түрүгэн үлүгэрдик уол бэргэhэтин ылан төбөтүгэр саба тардынар, бачыыңкаларын биир-биир турута тэүбиэүлээн, атахтарын хаатыңкаларыгар үктэтэлиир, хаhыат суулаах кирпииччэлэри тэйиччи элитэлээн кэүбиүhэр, чэпчээбит рюкзагын санныгар бырађынар уонна туманнаах уулусса устун эдэр киhи имигэс хааүмыыүтынан иннин диэки курбалдьыйа турар.


«Киhибин ээ, киhибин...»

Ааспыт күhүн хаар өргө дылы түhэн биэрбэккэ куобахчыттар күннээн ахан хаалбыттааахтар: баскыүhыанньа аайы хомуур күрэх. Эр дьоннортон көннөрү да күннэргэ үлэ кэнниттэн кими да дьиэтигэр булбаккын.

Ол эрээри ити сезоңңа Амыдайтан ордук табыллыбыт ахсыылаах буоллађа буолуо - билэр ођонүньоүро ыйан биэрэн, ким да хаампатах, “куобах ийэтэ-ађата буолбут” баай сискэ сођотођун күүлэйдээбитүтээх. Киhи табылыннађына, наар аанньа табыллар: аны бу сиhин аңар кырыытыгар соруйан “бултаабыт куоүбаүђын сытыппатын” диэбиккэ айылаах, муустары турар булуустаах, хайа эрэ ыал эргэ өтөђө тyбэhэ биэрүбиүтэ. Онно дьиэлэнэ сылдьан Амыдай уоппускатын туох да Крымыгар, Кавкаhыгар бэриллибэт эриэккэсүтик а

Сделать бесплатный сайт с uCoz