ЧАСТЬ 4.
ЛИТЕРАТУРНЫЙ ОПЫТ
СОДЕРЖАНИЕ
ХОHООННОР, YГЭЛЭР, ФЕЛЬЕТОННАР
«Мин да мин»
(Хоhоонунан критика)
Умнубаппын Бyлyyтээђи училищебын
Баалкы, Баалкы барахсан
(Мотуоналыы. Көр-кyлyy)
“Эдэр коммунист”. - 1974. - Атырдьах ыйын 25 к. “Сунтаар сонуннара” хаhыат алтынньы 19 кyнyгэр 1993 сыллаахха Ф.Маччасыынап киирии тылүлаах Семен Иванович Николаев хоhоонноруттан “Сэмэн Сомођотто хоhоонноро” диэн төбөлөөх бэчээттэмүмиүтитүтэн.
01.12.1992 с.
24.10.1993 с.
02.03.1993 с.
* * *
Көр, хоhоон алыптаах тардыыта
Арыгы, хомуhун кэриэтэ,
Мин сааспар киниттэн куотарым,
Тиhэђэр киниэхэ хаптардым.
Киhиэхэ хааныгар быhыылаах
Бу дьаллык арахпат муокастаах,
Тођооhу, тyгэни тоhуйар,
Ыйыта барбакка хоhуйар.
Наука кyлyгэр саhаары
Төбөбyн ођустуу көлyйтyм,
Арахпат дьаллыктан тэйээри
Нууччалыы саңађа көспyтyм.
Ыарыытын, дьођурун билбэтим
Айылђа бу маннык дьиктитин,
Хайа да ньыманан куоппатым
Хоhоон диэн таарымта ыгарын.
Солуулаах курдуктук аахпатым
Мин хоhоон кылбаарар кынатын,
Бу хойут тиhэђэр өйдөөтyм
Эдэрбэр элбэхтик сыыспыппын.
Арыгы, хомуhун кэриэтэ,
Мин сааспар киниттэн куотарым,
Тиhэђэр киниэхэ хаптардым.
Киhиэхэ хааныгар быhыылаах
Бу дьаллык арахпат муокастаах,
Тођооhу, тyгэни тоhуйар,
Ыйыта барбакка хоhуйар.
Наука кyлyгэр саhаары
Төбөбyн ођустуу көлyйтyм,
Арахпат дьаллыктан тэйээри
Нууччалыы саңађа көспyтyм.
Ыарыытын, дьођурун билбэтим
Айылђа бу маннык дьиктитин,
Хайа да ньыманан куоппатым
Хоhоон диэн таарымта ыгарын.
Солуулаах курдуктук аахпатым
Мин хоhоон кылбаарар кынатын,
Бу хойут тиhэђэр өйдөөтyм
Эдэрбэр элбэхтик сыыспыппын.
12.02.1993 с.
03.02.1993 с.
* * *
Дьиэлэри көтyрэр yгэстэр
Сахађа биир ыарыы буоллулар,
Ааспыты “тупсарар” туhугар
Аналлаах курдуктар кинилэр.
Муң саатар көтyллэр дьиэлэри
Суоруңңа таhааран биэрбэттэр,
Урукку олорбут олођу
Туоhулуур курдуктук туппаттар.
Омукпут олорбут олођун
Ол кэннэ дьэ хантан билэђин,
Биирдии дьон тус дьиэтин таптыырын
Туоххунан ођођор тиэрдэђин?
Кyннээђи олоххо туох баарын
Көтyрэ-алдьата тураммыт,
Ођођо халлаантан ыламмыт
“Yгэскин сөбyлээ” диэхтиибит.
Тус-бэйэ буолбатах музейтан
Ааспыты таптата барбаккын,
Ыал киэнин бэйэтин малыттан
Ордугу оннукка булбаккын.
Сахађа биир ыарыы буоллулар,
Ааспыты “тупсарар” туhугар
Аналлаах курдуктар кинилэр.
Муң саатар көтyллэр дьиэлэри
Суоруңңа таhааран биэрбэттэр,
Урукку олорбут олођу
Туоhулуур курдуктук туппаттар.
Омукпут олорбут олођун
Ол кэннэ дьэ хантан билэђин,
Биирдии дьон тус дьиэтин таптыырын
Туоххунан ођођор тиэрдэђин?
Кyннээђи олоххо туох баарын
Көтyрэ-алдьата тураммыт,
Ођођо халлаантан ыламмыт
“Yгэскин сөбyлээ” диэхтиибит.
Тус-бэйэ буолбатах музейтан
Ааспыты таптата барбаккын,
Ыал киэнин бэйэтин малыттан
Ордугу оннукка булбаккын.
14.03.1996 с.
14.03.1993 с.
02.05.1993 с.
06.11.1991 с.
02.11.1991 с.
Yс саха алгыhа, доллоhут
(Ыhыађы көрсө)
02.06.1992 с.
Сахађа ким биэриэй албан аат?
(Биир ытыс Н.А.Некрасовтыы көр-кyлyy)
“Туймаада саңата”. -
2000. - Алтынньы 24 к.
2000. - Алтынньы 24 к.
“Кыым”. - 1995. - Муус устар 18 к.
Yлyөнэ эбэбит буурђата
Мөссyөнэ сөђyмэр буоллађа:
Муоралыы тyллэңниир киэлитэ,
Кyөс курдук оргуйар бэйэтэ.
Бу бyгyн yргyбyт долгуннар
Yөмэхтээн, yңкyyлээн эрэллэр,
Yрyңнээн, харалаан көрөннөр
Yөл тыыннаах тыыламмат оңоортор.
Уой, көрyң, ол өрyс ортотун:
Тыы сылдьар курдуктуу бадађа
Тимирэр, кyөрэйэр, оо, сyрyн
Туораары хаптарбыт буоллађа...
Көрyyй даа эбиитин ол тыыбыт
Эрдиитин сyтэрбит бадахтаах,
Уолуйан хааланнар дьоннорбут
Уруула суох хаалбыттар буолуохтаах.
Мас тыыны долгуннар, сyyрyктэр
Мас сыыґын кэриэтэ тамныыллар,
Силлиэ тыал, иңсэлээх кyyгэннэр
Тимирдэн кээґээри суоґууллар.
Уңуоргу-маңааргы биэрэктэр
Ыңыра, тоґуйа сатыыллар,
Уо, Дьылђа, эн, Дьылђа, намыраа,
Ол тыыны быыґааңңын абыраа!
Иэдэйбит ол тыыны көрөммyн,
Кyн бyгyн олођун санаатым,
Быыґанар суол көрдөөн мөхсөрyн
Эрдиитэ суох ол тыыга холоотум.
Киґи аймах сааґыгар бадађа
Тэбис-тэң олоорто ахсыылаах,
Баай, былаас, “көңyл” диэн көрyңэ
Мэлдьитин охсуґуу хадьардаах.
Кыыл кэмтэн тахсааґын сађана
“Дьон бары тэңнэрэ” дэґэллэр,
Ким билэр онно да хайтађа,
Таайыыта табатын билбэттэр.
Кыыллары көрдөххө, бэл, онно
Тойоно, хотуна суох буолбат,
Көйгөтө, кyyстээђэ барыта
Тэбис-тэң олоххо тиксибэт.
Биис уустаан олоруу тобођун
Биликтээн чинчийбит ончу суох,
Тастың дьон yөрэппит буолбутун
Таппытын, сыыспытын суох этиэх.
Эбиитин ааспыты таайыыга
Бyгyңңy олоххо тэңнииллэр,
Кyннээђи наадађа туттууга
Кинини сиэртибэ биэрэллэр.
Тус бэйэ олођор хаґан да
Кыґаммат буолууну көрбөккyн,
Ол онно былыр да, быйыл да
Туспаны ылбычча булбаккын.
Хас киґи дьылђатын арааґа -
Ол буолар икки атах накааґа,
Кинини быґаара сатыыллар
Саас-yйэ өргөстөөх мэйиилэр.
Туох этии бу манна киирбэтэђэй,
Туох ньыма холонон көрбөтөђөй,
Сыыґаллар, табаллар, сирэллэр,
Ардыгар наґаалаан ылаллар.
Сиэриттэн тахсыбыт тyгэңңэ
Сэриилэр кyөдьyйэн ылаллар,
Тыл тылга киирсибэт мөккyөргэ
Кyyґyнэн өттөйyy дьиэлийэр.
Этиилэр, мөккyөрдэр, табалар
Хаґан да чуумпу ааспаттар,
Тулалыыр эйгэни муңнууллар,
Тyңэттэ сатааннар сордууллар.
Бу бyгyн биґиэхэ сахсылђан
Ол дьыала салђанар көстyyтэ,
Кэм кэмтэн итинник аймалђан
Булгуччу кyөрэйэр ирээтэ.
Баай-тала сааґыгар туспата -
Биир тэңңэ тарђаммат идэтэ,
Мэлдьитин ханна эмэ кэлтэйдиир,
Нөңyөтyн кураанах хааллартыыр.
Саңалыы тyңэтии ол иґин
Сөп буола буолаатын кyөрэйтиир,
Ааттара, сылтађа хайтађын
Историк араастаан бэрийтиир.
Баай-тала суођуна тyң былыр
Ол көстyy айдааннаах содула
Быстыаңка олохтоох хоту сир
Дьоннорун тумнуохтаах курдуга.
Дьэ манна Мааркыспыт yөрэђэ
Суобаґы быґаарар куртађа
Хайтахтаах алђаґын көрдөрбyт
Харахха биллимтиэ оңорбут.
Көр, онно баайа суох төрyттэр
Оччоттон кэрбэґэр эбиттэр,
“Ким бэрдин” быґаарса сатыыллар,
Былаас диэн былдьаґар курдуктар.
“Кыргыс” диэн ааттанар yйэђэ
Ким көрдyөй бэлиитик дьоннору,
Yйэни сэнээмэң: биґиэхэ
Тиийиэђэ ол кэмнэр уот саадах тыллара.
Оо, былаас, эн былаас обургу,
Аччыгы, топпуту көрбөккyн,
Бэл диэтэр тyңкэтэх кэмнэри
Тумнары билбэтэх эбиккин.
Дьиктитэ былааспыт көрyңэ
Эчикий элбэђин эбитин,
Быґата, “даах!” диэччи барыта
Тойоргуур, суоґургуур өрyyтyн.
Аны ким былаастаах мэлдьитин
Сођотох буолуођар талаґар,
Кыайарын-кыайбатын барытын
Кyөнyнэн сабардыан бађарар.
Ол иґин сахађа ойуннар
Нөңyөђэ ааспатах өстөөхтөр,
Баайдардыын тапсыбат саңнаахтар,
Аатырбыт ким баарын муңнууллар.
“Аат-суол былдьаґыы” сахађа
Ааспыкка муң-сору тардара,
Бэл диэтэр олоңхо олођо
Ол онно анаммыт буолара.
“Байбыт ыал сyөґyтэ харсыыгын”
Итиннэ туґаайан этэллэр,
Омукка сомођо дуол суођун
Олустук хараастан кэпсииллэр.
Дьођурдаах көґyннyн бу манна
Кyргyөмнээн туоратыы тэриллэр,
Ким баардаах ол ааспыкка
“Кистэнэн сылдьара” дэґэллэр.
Дьэ, оннук кыґалђа yгyстэр
Саханы сааґыгар мииммиттэр,
Ол тобох бyгyн да кyөрэйэр,
Олођу харгыстыы дьиэлийэр.
Хоту сир туспата тyң былыр
Тyңнэрбит кyөс курдук олоорто,
Суол суођа. Сылдьыґыы мэлигир,
Ыал бары Робинзон курдуга.
Атыыга, бэлэмңэ саараныы
… Продолжение »
Мөссyөнэ сөђyмэр буоллађа:
Муоралыы тyллэңниир киэлитэ,
Кyөс курдук оргуйар бэйэтэ.
Бу бyгyн yргyбyт долгуннар
Yөмэхтээн, yңкyyлээн эрэллэр,
Yрyңнээн, харалаан көрөннөр
Yөл тыыннаах тыыламмат оңоортор.
Уой, көрyң, ол өрyс ортотун:
Тыы сылдьар курдуктуу бадађа
Тимирэр, кyөрэйэр, оо, сyрyн
Туораары хаптарбыт буоллађа...
Көрyyй даа эбиитин ол тыыбыт
Эрдиитин сyтэрбит бадахтаах,
Уолуйан хааланнар дьоннорбут
Уруула суох хаалбыттар буолуохтаах.
Мас тыыны долгуннар, сyyрyктэр
Мас сыыґын кэриэтэ тамныыллар,
Силлиэ тыал, иңсэлээх кyyгэннэр
Тимирдэн кээґээри суоґууллар.
Уңуоргу-маңааргы биэрэктэр
Ыңыра, тоґуйа сатыыллар,
Уо, Дьылђа, эн, Дьылђа, намыраа,
Ол тыыны быыґааңңын абыраа!
Иэдэйбит ол тыыны көрөммyн,
Кyн бyгyн олођун санаатым,
Быыґанар суол көрдөөн мөхсөрyн
Эрдиитэ суох ол тыыга холоотум.
Киґи аймах сааґыгар бадађа
Тэбис-тэң олоорто ахсыылаах,
Баай, былаас, “көңyл” диэн көрyңэ
Мэлдьитин охсуґуу хадьардаах.
Кыыл кэмтэн тахсааґын сађана
“Дьон бары тэңнэрэ” дэґэллэр,
Ким билэр онно да хайтађа,
Таайыыта табатын билбэттэр.
Кыыллары көрдөххө, бэл, онно
Тойоно, хотуна суох буолбат,
Көйгөтө, кyyстээђэ барыта
Тэбис-тэң олоххо тиксибэт.
Биис уустаан олоруу тобођун
Биликтээн чинчийбит ончу суох,
Тастың дьон yөрэппит буолбутун
Таппытын, сыыспытын суох этиэх.
Эбиитин ааспыты таайыыга
Бyгyңңy олоххо тэңнииллэр,
Кyннээђи наадађа туттууга
Кинини сиэртибэ биэрэллэр.
Тус бэйэ олођор хаґан да
Кыґаммат буолууну көрбөккyн,
Ол онно былыр да, быйыл да
Туспаны ылбычча булбаккын.
Хас киґи дьылђатын арааґа -
Ол буолар икки атах накааґа,
Кинини быґаара сатыыллар
Саас-yйэ өргөстөөх мэйиилэр.
Туох этии бу манна киирбэтэђэй,
Туох ньыма холонон көрбөтөђөй,
Сыыґаллар, табаллар, сирэллэр,
Ардыгар наґаалаан ылаллар.
Сиэриттэн тахсыбыт тyгэңңэ
Сэриилэр кyөдьyйэн ылаллар,
Тыл тылга киирсибэт мөккyөргэ
Кyyґyнэн өттөйyy дьиэлийэр.
Этиилэр, мөккyөрдэр, табалар
Хаґан да чуумпу ааспаттар,
Тулалыыр эйгэни муңнууллар,
Тyңэттэ сатааннар сордууллар.
Бу бyгyн биґиэхэ сахсылђан
Ол дьыала салђанар көстyyтэ,
Кэм кэмтэн итинник аймалђан
Булгуччу кyөрэйэр ирээтэ.
Баай-тала сааґыгар туспата -
Биир тэңңэ тарђаммат идэтэ,
Мэлдьитин ханна эмэ кэлтэйдиир,
Нөңyөтyн кураанах хааллартыыр.
Саңалыы тyңэтии ол иґин
Сөп буола буолаатын кyөрэйтиир,
Ааттара, сылтађа хайтађын
Историк араастаан бэрийтиир.
Баай-тала суођуна тyң былыр
Ол көстyy айдааннаах содула
Быстыаңка олохтоох хоту сир
Дьоннорун тумнуохтаах курдуга.
Дьэ манна Мааркыспыт yөрэђэ
Суобаґы быґаарар куртађа
Хайтахтаах алђаґын көрдөрбyт
Харахха биллимтиэ оңорбут.
Көр, онно баайа суох төрyттэр
Оччоттон кэрбэґэр эбиттэр,
“Ким бэрдин” быґаарса сатыыллар,
Былаас диэн былдьаґар курдуктар.
“Кыргыс” диэн ааттанар yйэђэ
Ким көрдyөй бэлиитик дьоннору,
Yйэни сэнээмэң: биґиэхэ
Тиийиэђэ ол кэмнэр уот саадах тыллара.
Оо, былаас, эн былаас обургу,
Аччыгы, топпуту көрбөккyн,
Бэл диэтэр тyңкэтэх кэмнэри
Тумнары билбэтэх эбиккин.
Дьиктитэ былааспыт көрyңэ
Эчикий элбэђин эбитин,
Быґата, “даах!” диэччи барыта
Тойоргуур, суоґургуур өрyyтyн.
Аны ким былаастаах мэлдьитин
Сођотох буолуођар талаґар,
Кыайарын-кыайбатын барытын
Кyөнyнэн сабардыан бађарар.
Ол иґин сахађа ойуннар
Нөңyөђэ ааспатах өстөөхтөр,
Баайдардыын тапсыбат саңнаахтар,
Аатырбыт ким баарын муңнууллар.
“Аат-суол былдьаґыы” сахађа
Ааспыкка муң-сору тардара,
Бэл диэтэр олоңхо олођо
Ол онно анаммыт буолара.
“Байбыт ыал сyөґyтэ харсыыгын”
Итиннэ туґаайан этэллэр,
Омукка сомођо дуол суођун
Олустук хараастан кэпсииллэр.
Дьођурдаах көґyннyн бу манна
Кyргyөмнээн туоратыы тэриллэр,
Ким баардаах ол ааспыкка
“Кистэнэн сылдьара” дэґэллэр.
Дьэ, оннук кыґалђа yгyстэр
Саханы сааґыгар мииммиттэр,
Ол тобох бyгyн да кyөрэйэр,
Олођу харгыстыы дьиэлийэр.
Хоту сир туспата тyң былыр
Тyңнэрбит кyөс курдук олоорто,
Суол суођа. Сылдьыґыы мэлигир,
Ыал бары Робинзон курдуга.
Атыыга, бэлэмңэ саараныы
… Продолжение »