ЧАСТЬ 4.

ЛИТЕРАТУРНЫЙ ОПЫТ

               СОДЕРЖАНИЕ

  •      ХОHООННОР, YГЭЛЭР, ФЕЛЬЕТОННАР
  •      Кырдьађас аңыр
  •      Кэhиэх
  •      Уол ођо - ат кулун
  •      Ыччыы-ычча!
  •      Yңкyy тэбэ
  •      Ааттаах да жених!
  •      Малыйбыт
  •      «Мин да мин»
  •      Умнубаппын Бyлyyтээђи училищебын
  •      Баалкы, Баалкы барахсан
  •      Yтyктyy yгэhэ
  •      Уhуктуң дуу, сахалар
  •      Салама буолбатах
  •      «Сахабыт» диэхтиибит...
  •      Өтөх
  •      Дьиң таптал - тыла суох
  •      Саханы сахалыы саңардыах
  •      Дабаай, дабаай!
  •      Хос ырыата
  •      Yс саха алгыhа, доллоhут
  •      Сахађа ким биэриэй албан аат?
  •      «Кыым» - дьылђабыт ымыыта
  •      Эрдиитэ суох (поэма)
  •      Yтyктyy yөдyйэн барбыта
  •      Сэhэнньит
  •      «Yчyгэй, yчyгэй!», Полина
  •      Сyпсyк (Чабырђах)
  •      Кырыа кыґын, Саңа дьыл икки номох


  •      КЭПСЭЭННЭР, СЭHЭННЭР, ОСТУОРУЙАЛАР
  •      Маамыкта
  •      Күнүттэн көрөн
  •      Баар түбэлтэ
  •      Уруок кэннигэр
  •      Элэмэс тииң
  •      Таба
  •      Быарын Тыыттар тэбэнэттэрэ
  •      Бэргэhэ
  •      Быарын Тыыттар дођорун харайар
  •      «Киhибин ээ, киhибин...»
  •      Тэбэнэттээх сырыы содула
  •      Чыычый!
  •      “Иччилээх дииллэр...”
  •      Энги!
  •      Тыыннаах хокуукка
  •  

     

    ХОHООННОР, YГЭЛЭР, ФЕЛЬЕТОННАР

    Кырдьађас аңыр
    (Yгэ)

    Уу көтөрyн дьоhуннаађа,
    Улахан куоластаађа,
    Акыйа кырдьыбыт
    Аңыр ођонньор
    Кырааскалаах тумустаах,
    Кыhыл атахтаах,
    Кубађай сирэйдээх,
    Кубулђт бэйэлээх,
    Кырасыабай куоластаах
    Кыыс кыталыкка
    Кырдьар сааhыгар
    Кыккыраччы иирэн,
    Уон ођотун хомуска муннарда,
    Кырдьађас кэргэнин
    Кый бырах yyрдэ.


    Кыыдааннаах кыhын
    Кыhайан кэлиитэ,
    Кыыс кыталык
    Кынтађар уңуохтаах,
    Кылааннаах тyyлээх
    Кыталык уолунуун,
    Кыңкыначчы туойаат,
    Кый халлааңңа
    Кылбас гынан хааллылар.


    Кырдьађас аңыр
    Кыhыны көрсө
    Кыдама атађар
    Кыңкыйдыы хаалла.


    Дьон бииhин ууhугар
    Дьоhуннаах өттyгэр
    Аңырга холоонноох
    Атастар син бааллар.

     

    Кэhиэх
    (Остуоруйа-фельетон)

    “Социалистическая Якутия” уонна “Кыым” хаhыаттар холбоhуктаах редакциялара “Кыым” хаhыат 40 сыүла туолуутун чиэhигэр хаhыат жанрдарын чулуу айымньыларыгар биллэриллибит сабыылаах конүкурсүка “Кэhиэх” остуоруйа-фельетон III бириэмийэни ылбыта. Бу конкурска барыта 18 очерк, 19 фельетон, 8 пубүлицистическай ыстатыйа, 4 репортаж киирбитэ.


    Уhун Тыл обургу
    Өрyтэ бэтиэхтээн,
    Буолуођу-буолбаты
    Барытын ыпсартаан,
    Бөхтөрy-сыыстары
    Холоруктуу сөрөөн,
    Курдьађалаах өттyттэн
    Кутан-симэн барбыта.
    “Киниттэн хаалбатарбын”
    Диэбиттии,
    Yтyөнy-мөкyнy
    Тиhэр ситии –
    Истигэн Кулгаах
    Хааhахтан хостуурдуу,
    Хайа сиргэ
    Ханна сылдьан,
    Туох тyгэңңэ,
    Кыбылла тyhэн,
    Кэпсэнимиэђи,
    Аhађаhы,
    Сабыылаађы,
    Yhyйээни,
    Чахчылаађы
    Оройдоппутун,
    Хобу-сиби да
    Холбоммутун
    Холбуйа-ыраастыы барбакка
    “Хоос” гыннара охсубута.



     

     

     

     

     

     

     

    Уол ођо - ат кулун
    (Фельетон)


    Ыччыы-ычча!
    (Чабырђах) >


     

    Yңкyy тэбэ
    (Чабырђах)

    Ааттаах да жених!
    (Чабырђах)

    Малыйбыт
    (Чабырђах)

    Кyргyстээх
    Кyнyскy
    Кyyс yлэттэн
    Көhyйбyппyн таhаара
    Культурнай сынньалаң
    Куоhуллубут сиригэр -
    Кулууп дьиэђэ кэлэммин
    Курбалдьыйа хаампыппар
    Маарыйалар, Даарыйалар,
    Өрyyнэлэр, өкyлyyннэр
    Өрө көтөн кэллилэр,
    Yөрэн-кyлэн мичийдилэр.
    Онуохађа, ођолоор,
    Уол ођо
    Уохтаах дьолуо сyрэђим
    Уолукпунан тахса сыhа
    Толугуруу мөхтө,
    Тохтоло суох битийдэ.
    Тугу булан этиэхпин,
    Туохтан сэhэн таhаарыахпын
    Тобулан була тарпакка,
    Тођус эрэйгэ тигистим:
    Тоң кyөс устата
    Тонолуппакка
    Тугу эрэ туспаны
    Одууластым;
    Кулугуга бааллыбыт
    Кулун, торбос кэриэтэ,
    Кулугуруу мөђyстyм.
    Туллуктарым бааллара
    Тура сатаан, көhyтэн,
    Туора-маары бардылар,
    Салђан хаалан, тэйдилэр,
    Мин эрэйдээх
    Мэлийэн бараммын,
    Муңутах бэйэбин
    Буруйдана турдађым...

     

    «Мин да мин»
    (Хоhоонунан критика)

    Сахалыы төрөөбyт саңанан
    Хоhоону аађарым туххары
    Элбэхтик дађаны көрсөбyн
    “Мин да мин!” - өттөнөр
                            тыллары.
    Уус тылы yyннээбит дьоннорго
    Ама да образ бyттэђэ:
    Ойуулуур ньымађа тус бэйэ
    Сођотох сиэркилэ буоллађа...
    Мэлдьэх суох: уран тыл
                            маастара
    Хуорунан хоhоону суруйбат,
    Ким эмэ туhунан туойара
    Киилэнэн дађаны кэмнэммэт.
    Ол эрэн чорботон бэйэни
    Табыллар дуо мэлдьитин
                            ахтыныы,
    Туох эрэ кулугу кэриэтэ
    Аңаардас кинини эргитии?
    Олоңхо омунун куоhаран
    Сорохтор континент
                            буолаллар...
    Ама да тэңнэбил олуhун:
    Сир шарын сиэптэргэ
                            укталлар.
    Сyрэх баар “мин” диэнтэн
                            иэдэйбит -
    Барыны киниэхэ сыбыыллар.
    Мөскөйбyт мөhөөччyк оңостон
    Батары-баппаты симэллэр.
    Быhатын эттэххэ, туох бары
    Кээмэйдээх буолара табыллар.
    Ол курдук тус бэйэ дађаны
    Сэдэхтик туоллара кyyтyллэр.

     

    Умнубаппын Бyлyyтээђи училищебын

    Сааспар yөрэх киhитэбин:
    Yөрэнэбин, yөрэтэбин,
    Билигин да yөрэхпин
    Бyтэрэ иликпин...
    Ол тухары умнубаппын
    Бyлyyтээђи училищебын.
    Харах иччитэ,
    Аппыт айах,
    Абааhы олоппоhо,
    Тутум атах,
    Тыа ођото -
    Муңкук муңнаах


    Аан бастаан көрбyтyм манна
    Куораты,
    Борокуоту,
    Улахан мађаhыыны,
    Этээстээх дьиэлэри,
    Элбэх уулуссалары.


    Өлyөх-тиллиэх
    Икки ардыгар,
    Өр кэмңэ
    Өрyттэн биэрбэтэх,
    Арыыйтан ордон
    Аатыгар саллайбыт
    Аан бастаан кэлбитим манна
    Ийэ-ађа
    Хоонньуттан арађан,
    Төрөөбyт эйгэ
    Ыырыттан ыраатан.


    Тэбэр уhук
    Yрэх баhа,
    Кэнэн тайђа
    Хараңа ыала
    Муңңа-таңңа
    Ииппит уола.


    Аан бастаан билбитим манна
    Аныгы олох
    Аартыга дэлэйин,
    Уустуктаах yөрэх
    Угуйар кyyhyн.


    Кырдьар саас
    Кытыла көстyyтэ,
    Сэнэх кэм
    Сэниэтэ эстиитэ
    Угуйар куруутун бу дойду

    Уруту-хойуту
    Саната...
    Кэллэргин
              санаађын уоскутар,
    Эдэргэр тyспyккэ дылыгын...

     

    Баалкы, Баалкы барахсан
    (Мотуоналыы. Көр-кyлyy)

    “Эдэр коммунист”. - 1974. - Атырдьах ыйын 25 к. “Сунтаар сонуннара” хаhыат алтынньы 19 кyнyгэр 1993 сыллаахха Ф.Маччасыынап киирии тылүлаах Семен Иванович Николаев хоhоонноруттан “Сэмэн Сомођотто хоhоонноро” диэн төбөлөөх бэчээттэмүмиүтитүтэн.

    Yтyктyy yгэhэ

    01.12.1992 с.

    Уhуктуң дуу, сахалар
    (Ырыа)

    24.10.1993 с.

    Салама буолбатах

    Буоларга буолбакка “саха” диэн
    Салгытан кэбиhиэх курдукпут,
    Солуутун көрбөккө сыңалаан
    Сынтатыах, кэлэтиэх киэптээхпит.
    Омукпут аатынан кими да
    Тyyрэйдиир yгэhи билбэппит.
    Бу бyгyн, арааhа, олус да
    Кинини салама гынабыт.
    Саха омук сааhыгар дьиппиэрэ,
    Салыбыр-илибир буолбата,
    Дьоhуннаах ыксаабат yгэhэ
    Дьол-соргу yктэлэ буолара.
    Туох баар туhугар кээмэйдээх,
    Наhаалыыр айыылаах-харалаах,
    Сахаргыыр дађаны син ноолоох,
    Ол ону умнубат наадалаах.
    02.03.1993 с.
    * * *

    Көр, хоhоон алыптаах тардыыта
    Арыгы, хомуhун кэриэтэ,
    Мин сааспар киниттэн куотарым,
    Тиhэђэр киниэхэ хаптардым.


    Киhиэхэ хааныгар быhыылаах
    Бу дьаллык арахпат муокастаах,
    Тођооhу, тyгэни тоhуйар,
    Ыйыта барбакка хоhуйар.


    Наука кyлyгэр саhаары
    Төбөбyн ођустуу көлyйтyм,
    Арахпат дьаллыктан тэйээри
    Нууччалыы саңађа көспyтyм.


    Ыарыытын, дьођурун билбэтим
    Айылђа бу маннык дьиктитин,
    Хайа да ньыманан куоппатым
    Хоhоон диэн таарымта ыгарын.


    Солуулаах курдуктук аахпатым
    Мин хоhоон кылбаарар кынатын,
    Бу хойут тиhэђэр өйдөөтyм
    Эдэрбэр элбэхтик сыыспыппын.
    12.02.1993 с.

    “Сахабыт” диэхтиибит...

    “Ийээ” диэн ыңырыы баар этэ...
    Ыраатта ол идэ хаалбыта.
    “Маама” да “Маама” дэhэбит,
    Ынахтыы маңырыыр курдукпут.


    “Ађаа!” диир оннугар бу бyгyн
    “Па!” да “Па” диэн тыбыыран кээhэбит.
    Эбээни тyбэhиэх солбуйан
    “Бааба!” да “Дьэгэ” диэхтиибит.


    “Эhээ!” диэх ођону булбаккын,
    Нууччалыы чобуйа турдађа...
    “Эдьиэй!” да “саңас” диэбэккин,
    “Тyөтэ” диэн барытын солбуйда.


    Сахалыы саңабыт сyмэтэ
    Уруургуур тылларга буолара...
    Кырачаан тылыгар минньийэ
    Сyрэххэ дьиктитик киирэрэ...
    03.02.1993 с.
    * * *

    Дьиэлэри көтyрэр yгэстэр
    Сахађа биир ыарыы буоллулар,
    Ааспыты “тупсарар” туhугар
    Аналлаах курдуктар кинилэр.


    Муң саатар көтyллэр дьиэлэри
    Суоруңңа таhааран биэрбэттэр,
    Урукку олорбут олођу
    Туоhулуур курдуктук туппаттар.


    Омукпут олорбут олођун
    Ол кэннэ дьэ хантан билэђин,
    Биирдии дьон тус дьиэтин таптыырын
    Туоххунан ођођор тиэрдэђин?


    Кyннээђи олоххо туох баарын
    Көтyрэ-алдьата тураммыт,
    Ођођо халлаантан ыламмыт
    “Yгэскин сөбyлээ” диэхтиибит.


    Тус-бэйэ буолбатах музейтан
    Ааспыты таптата барбаккын,
    Ыал киэнин бэйэтин малыттан
    Ордугу оннукка булбаккын.
    14.03.1996 с.

    Өтөх

    14.03.1993 с.

    Дьиң таптал - тыла суох

    Тыла суох дьиң таптал - сахађа,
    Таптаата - тылыттан малыйар,
    “Таптал” диэн айахха баппакка,
    Бэлэhин төрдyгэр харыастар.


    Тапталын ыраахтан одуулуур,
    Харађа ол онтон арахпат,
    Чугаhыан уот курдук дьулаахтыыр,
    Кистэлин быктарыан бађарбат.


    Кистэлэ бэрдиттэн yксyгэр
    Ол таптал сyрэххэ тимирэр.
    Тапталы эппэтэх тyмyгэр
    Сэмэйи холостуой хаалларар.


    Омукпут ол төрyт сэмэйин
    Отой да yөйбэккэ сылдьабыт,
    Сахабыт ахсаана элбиирин
    Атынтан кэтэhэ сатыыбыт.
    02.05.1993 с.

    Саханы сахалыы саңардыах

    Кэмчиэрбит ођолуу ах баран,
    Төрөөбyт мин тылым барахсан,
    Туох буолан муннукка бугуйдуң,
    Туорааңңын дьоннортон киэр хаамтың?


    Ыччатың тэйиэстээн эйигин
    Киэр анньа сатыыра хоргуттаа?
    Олоңхоң, хоhоонуң умнуллан,
    Хобдохсуор тылланыы салгыттаа?


    Эбэтэр массыына yйэтин
    Элэңкэс хардыытын сиппэтиэң?
    Сyyс омук тылынан булкуйан
    Дьyдэйбит мөссyөңңyн аhыйдыаң?


    Өксөкy, Алампа сађана
    Эн дьону абырыыр буоларың,
    Yс саха аймађын киэн тутта
    “Төрөөбyт тыллаахпыт” дэтэриң.


    Санаарђаан сөң тyhэр yгэстээх
    Кимтэн да тyргэнник кырдьааччы,
    Эрэйгэ, мускуурга тулуурдаах
    “Быстыбат тирбэђэ” буолааччы.


    Сөргyй эн, төрөөбyт аналым,
    Чиркэс гын, барыахтар бардыннар...
    Урааңхай удьуорун, биэбэйиэм,
    Дьөксө да сахалыы саңардыах.
    06.11.1991 с.

    Дабаай, дабаай!



    Хос ырыата

    02.11.1991 с.

    Yс саха алгыhа, доллоhут
    (Ыhыађы көрсө)

    Саңа дьыл сарыалын тоhуйа
    Сађахпыт алмаастыы кyлyмнyyр,
    Кyн тахсар килбиэнин көhyтэ,
    Кэрии тыа хампанан чэлгийэр.


    Кyөрэгэй көтөөрy чугуңнуу
    Кyөх окко кирийэ хаптайар,
    Кытылык yңкyyлээн дайаары
    Кынатын даллата сапсынар.


    Кэђэ кыыл чуопчаара туойаары
    Кэђиңнии мутукка олорор,
    Чыычаахтар кyйгyөрy тардаары
    Чараңңа бөлyөхсэ мусталлар.


    Онноођор ођустар хаалбакка
    Онолхой айдааны тардаллар,
    Сылгылар тэhииркии барбакка
    Сытыытык, хатаннык кистииллэр.


    Кымыстаах чорооннор кэккэлии
    Көтөђyөх илиини кyyтэллэр,
    Чэчирдэр сиккиэргэ тэлимнии
    Сэбирдэх суугунун куталлар.


    Дьиэрэңкэй тэбээри киэргэнэн
    Сибэкки арааhа тыргыйбыт
    Кyөх лабаа ол онно көђyйэн
    Кyөгэңнии, нусхаңныы сапсыммыт.


    Yс саха кyн уотун кэтэhэ
    Аал уотун тулалыы чуођуйбут,
    Саңа дьыл yyнэрин манаhа
    Саамаллаах кымыhын тосхойбут.


    Чэй эрэ, yс саха алгыhа,
    Кyн уотун көрсyhэ доллоhут,
    Айылђа концерын салайа
    Аан аhар тойуккун дьиэрэhит.


    Кыыл уола Сэргэйдиин тардыспыт,
    Акана Марыына ханнађын?
    Бyлyyлyy кyөрэгэй аатырбыт
    Алыптаах кyөмэйгин чөллөрyт!
    02.06.1992 с.

    Сахађа ким биэриэй албан аат?
    (Биир ытыс Н.А.Некрасовтыы көр-кyлyy)

    Олоңхо да омунун билбэтим,
    Сэhэн да баhаанын таайбатым,
    Айан да аартыгар буолбатах,
    Хайа да тyмсyyгэ кэлбэтэх.


    Мунньустан хаалбыттар тyбэhиэх
    Биир санаа хайтађын быhаарыах,
    Уон араас идэлээх эрэттэр
    “Мин эрэ!” дэhиспит эр бэртэр.


    - Ууннара-муннара барбакка,
    Урутун, бyгyнyн көрбөккө,
    Этиң да ким баарый саханы аатырдыах,
    Аан дойду кyөнyгэр кинини таhаарыах? -


    Мустаатын ити чуо ыйытыы
    Туох ханнык иннинэ дуорайбыт,
    Ол онтон аттаммыт биликтээн ырытыы,
    Көрдөөhyн, таайааhын кyөрэйбит.


    - Туох онно мунаађа кэллэђэй? -
    Диэбиттэр дьыалабыай өрyттэр, -
    Президент кыађыттан ама туох ортођой,
    Кини эрэ кэмиттэн саха омук дэниллэр.


    - Умнума ахсааның кыратын,
    Yөhэттэн мэлдьитин тэhииннээх сылдьаргын,
    Муңутаан олоххун сөп сођyс чэпчэтиэ,
    Ону да сатабыл бэрдинэн ситиhиэ...


    Кэр-дьэбэр сөң куолас итинник хардарар,
    Маңнайгы барылы өлбөөрдөн таhаарар,
    Аатырыы оннугар кyннээххэр мөхтөрөр,
    Губерния кэлиэђин, тиhэђэр, санатар.


    Балачча ах баран, чуумпуруу кэнниттэн,
    Биизинэс дьонноро айдааран туртара:
    - Алмааспыт, оччођо, саханы аатырдыа,
    Аан дойду саамай баай омуга син дэтиэ...


    Көмyспyт, чохторбут, эмиэ да нефтэбит,
    Хорђолдьун, апатит, дэң көстөр металлар,
    Ама да аатырбыт нефтэлээх араабтар
    Баламат баайдарын ситиспэт yhyлээр...


    Атыыhыт буолуохпут, аар саары киэптиэхпит,
    Манньыаттаах туйађын хатаран туруохпут,
    Ювелир аймађы yтэйэн кээhиэхпит,
    “Саха омук алмааhа-көмyhэ дуо!” - дэтиэхпит.


    Манна да баарыңңы сөң куолас өр буолбат,
    Кэр-дьэбэр хардатын кyyттэрэ да барбат:
    - Сир баайа ол хантан эhиэнэ yhyнyй?
    Барыга дьэ хайаан бастыахпыт эбитэй?


    - Бyгyңңy кyннээхтэн саханы аатырдыах
    Наука эрэ хаалар дуо? - дэhэллэр саңалар,
    Yөрэнэ охсоннор хардатын көhyтyөх
    Сөң куолас диэкитин эргиллэ охсоллор.


    - Наука диэн биhиэхэ бу бyгyн
    Саңардыы булунна биhигин.
    Сайдара киниэхэ дьэ уhун,
    Ситиhиэ-ситимиэ - таабырын -


    Муңнаах да киhигин, сөң куолас, - дэhэллэр
    Барыга хардары бэрдэрбит эрэттэр, -
    Оччођо бyгyнтэн аатырбат буолабыат?
    Мэлдьитин тиhэххэ сыhылла сылдьабыат?


    - Ћой да, мин онно, көр, тугум буруйай? -
    Соhуйан сөң куолас дьэ саңа аллайар, -
    Мин тутар yhyбyн дуо аатырыах кыаххытын,
    Мин тылым бyөлyyр дуо барыгыт аартыгын?


    Олоххо хайтађын малтаччы эттэђим,
    Мунаара гыммыкка тымтыгы ууннађым,
    Ол онно туох аатай сахалыы өhyргэс,
    Санааны атаска тyөс тyөскэ кэтиэлэс?


    Суох, кэбис, сахалар, бу маннык дьyyллэhии
    Аатырыах оннугар ааппытын алдьатыа,
    Аан дойду иэнигэр тииhинэн кэрбэhии,
    Сурађа-садьыга сабардыы тарђаныа.


    Тиhэђэр, мөккyөргэ харданы тулуйуу
    Туhугар омукка культура көрyңэ,
    Кырдьыгы баарынан чахчытын билинии
    Ол омук сайдыытын көрдөрөр кэрдииhэ.


    Yрyңy-хараны билиммэт өчөhyy,
    Көстөн да турары сапсыйан кэбиhии
    Кими да киэргэппэт, аат суол да биэрбэт,
    “Хотуулаах” хаалбыттыы эрэли yөскэппэт.


    Мөккyөргэ yксyгэр кэмчитик саңарбыт
    Сөң куолас итинник этиитэ соhуппут,
    Саатырђаан, туттунан тарђаhа сыспыттар,
    Ол эрэн уоскуйан, кэпсэтэн барбыттар.


    - Бэйи эрэ, ол тођо аатыра сатыыбыт,
    Онто да суох нам бааччы олорбот yhyбyөт?
    - Халлаантан тyспyттyy биллибэт омукпут,
    Сэнээннэр туоратан турбаттар yhy дуо?


    - Аатырыах туођа да суох тулламай эрээри,
    Албан аат былдьаhан кyлyyгэ барбаппыат?
    - Аатырыы барыта кырдьыктаах диэтэђиэң?
    Ким сатыыр-тэринэр, чахчыта, аатырбаат?


    - Ээ, арба, дођоттоор, француз тылынан
    Олонхо омукка төлө охсон тахсыытын
    Букатын умнаммыт биhиги турабыт,
    Саханы аатырдыах ахсаантан сотобут.


    - Ол онно эрэлгин эн наhаа уурума,
    Эпос арбанар муодата ааспыта.
    “Олоңхо дойдута” санаађар диэхтиигин,
    Дон Кихот эрэйин yтyктэ сатыыгын.


    Бастакы уохтара намыраан
    үөмэхтэс турунуу уурайта,
    Кyyтyyлээх булумньу ађыйаан,
    Бэл диэтэр мөккyспэт буолтара.


    - Бэйи эрэ, куhађан диэмээриң, -
    Тиhэђэр удађан саңарта, -
    Ойуммут хайыађай, сэңээриң,
    Туhалыа дуо итиннэ соhута?
    “Туймаада саңата”. -
    2000. - Алтынньы 24 к.

    «Кыым» - дьылђабыт ымыыта

    Саханы бэйэтин маарынныыр
    “Кыым” хаhыат тыыныгар мөхсөөхтyyр,
    Умулла-умулла сыккыстыыр,
    Кyлyнэн көмyллyөх чыпчыңныыр.


    Төрөөбyт саңабыт ийэтэ
    Кyн бyгyн сэнэнэр кырдьађас,
    Эмсэхтээн yyннэрбит ођото
    Саатар ээ киниттэн ол бөтөс.


    Диэ диэмэ кистээммит сахалар
    Саатабыт саха дьон буолбуттан,
    Ким кyyскэ туспаны yтyктэр
    Ол туттар төбөнy хантатан.


    Бэйэттэн саатааhын ааспыкка
    Ол омук эстиэђин тyyйэрэ,
    Дьонноро-сэргэтэ оннукка
    Тастыңңа кyрэнэн бyтэрэ.


    “Кыымы” эрэ буолуо дуо сирэбит,
    Сахалыы төрyттэн саатабыт.
    Эллэйи, Тыгыны тумнаммыт
    “Тyyр омук yhyбyт” дэhэбит.


    Тус бэйэ төрдyттэн саатааhын
    Аан дойду элэгэр сылдьааччы,
    Тастыңтан эбинэн “тупсааhын”
    Бааргын да хараарда сытааччы.


    Холуонньа тылынан саңарыы
    Хаан-уруу буолбатын билэллэр,
    Хаалынньаң сахађа саңардыы
    Ол “сонун” тиийиэђин таайбаттар.


    Негр дьон тастыңныы саңаттан
    Тириитэ маңхайта көстyбэт,
    Саха да тyyр, нуучча тылыттан
    Саңа омук буолбута биллибэт.


    Көстөрy дађаны көрбөттөр
    Кyн бyгyн аатыран эрэллэр,
    Сахабыт дьылђатын оннуктар
    Туох туохха сарсыңңа тэбэллэр.


    Сахаттан саатары кистээри
    Саханан салама ыйыыллар,
    Саханы тупсарбыт буолаары
    “Сахамсый” хаhыыны кyөртyyллэр.


    Саха дьон бэрт сэмэй yгэстээх
    Тастыңы уолуктуур буолумаң,
    Ааспыты ылбычча тyбэhиэх
    Кyлyyгэ барыахтыы туттумаң.


    Саха омук бyттyyнyн ымыыта
    “Кыым” сылдьар ээ кистэнэн
                            быhыыта.
    “Кыым” хайдах туруктаах
                            дьылђалаах
    Ол ону саха эмиэ yтyктэр
    көрyңнээх.
    “Кыым”. - 1995. - Муус устар 18 к.

    Эрдиитэ суох
    (Поэма)

    Yлyөнэ эбэбит буурђата
    Мөссyөнэ сөђyмэр буоллађа:
    Муоралыы тyллэңниир киэлитэ,
    Кyөс курдук оргуйар бэйэтэ.

           Бу бyгyн yргyбyт долгуннар
           Yөмэхтээн, yңкyyлээн эрэллэр,
           Yрyңнээн, харалаан көрөннөр
           Yөл тыыннаах тыыламмат оңоортор.
    Уой, көрyң, ол өрyс ортотун:
    Тыы сылдьар курдуктуу бадађа
    Тимирэр, кyөрэйэр, оо, сyрyн
    Туораары хаптарбыт буоллађа...

           Көрyyй даа эбиитин ол тыыбыт
           Эрдиитин сyтэрбит бадахтаах,
           Уолуйан хааланнар дьоннорбут
           Уруула суох хаалбыттар буолуохтаах.
    Мас тыыны долгуннар, сyyрyктэр
    Мас сыыґын кэриэтэ тамныыллар,
    Силлиэ тыал, иңсэлээх кyyгэннэр
    Тимирдэн кээґээри суоґууллар.

           Уңуоргу-маңааргы биэрэктэр
           Ыңыра, тоґуйа сатыыллар,
           Уо, Дьылђа, эн, Дьылђа, намыраа,
           Ол тыыны быыґааңңын абыраа!
    Иэдэйбит ол тыыны көрөммyн,
    Кyн бyгyн олођун санаатым,
    Быыґанар суол көрдөөн мөхсөрyн
    Эрдиитэ суох ол тыыга холоотум.

           Киґи аймах сааґыгар бадађа
           Тэбис-тэң олоорто ахсыылаах,
           Баай, былаас, “көңyл” диэн көрyңэ
           Мэлдьитин охсуґуу хадьардаах.
    Кыыл кэмтэн тахсааґын сађана
    “Дьон бары тэңнэрэ” дэґэллэр,
    Ким билэр онно да хайтађа,
    Таайыыта табатын билбэттэр.

           Кыыллары көрдөххө, бэл, онно
           Тойоно, хотуна суох буолбат,
           Көйгөтө, кyyстээђэ барыта
           Тэбис-тэң олоххо тиксибэт.
    Биис уустаан олоруу тобођун
    Биликтээн чинчийбит ончу суох,
    Тастың дьон yөрэппит буолбутун
    Таппытын, сыыспытын суох этиэх.

           Эбиитин ааспыты таайыыга
           Бyгyңңy олоххо тэңнииллэр,
           Кyннээђи наадађа туттууга
           Кинини сиэртибэ биэрэллэр.
    Тус бэйэ олођор хаґан да
    Кыґаммат буолууну көрбөккyн,
    Ол онно былыр да, быйыл да
    Туспаны ылбычча булбаккын.

           Хас киґи дьылђатын арааґа -
           Ол буолар икки атах накааґа,
           Кинини быґаара сатыыллар
           Саас-yйэ өргөстөөх мэйиилэр.
    Туох этии бу манна киирбэтэђэй,
    Туох ньыма холонон көрбөтөђөй,
    Сыыґаллар, табаллар, сирэллэр,
    Ардыгар наґаалаан ылаллар.

           Сиэриттэн тахсыбыт тyгэңңэ
           Сэриилэр кyөдьyйэн ылаллар,
           Тыл тылга киирсибэт мөккyөргэ
           Кyyґyнэн өттөйyy дьиэлийэр.
    Этиилэр, мөккyөрдэр, табалар
    Хаґан да чуумпу ааспаттар,
    Тулалыыр эйгэни муңнууллар,
    Тyңэттэ сатааннар сордууллар.

           Бу бyгyн биґиэхэ сахсылђан
           Ол дьыала салђанар көстyyтэ,
           Кэм кэмтэн итинник аймалђан
           Булгуччу кyөрэйэр ирээтэ.
    Баай-тала сааґыгар туспата -
    Биир тэңңэ тарђаммат идэтэ,
    Мэлдьитин ханна эмэ кэлтэйдиир,
    Нөңyөтyн кураанах хааллартыыр.

           Саңалыы тyңэтии ол иґин
           Сөп буола буолаатын кyөрэйтиир,
           Ааттара, сылтађа хайтађын
           Историк араастаан бэрийтиир.
    Баай-тала суођуна тyң былыр
    Ол көстyy айдааннаах содула
    Быстыаңка олохтоох хоту сир
    Дьоннорун тумнуохтаах курдуга.

           Дьэ манна Мааркыспыт yөрэђэ
           Суобаґы быґаарар куртађа
           Хайтахтаах алђаґын көрдөрбyт
           Харахха биллимтиэ оңорбут.
    Көр, онно баайа суох төрyттэр
    Оччоттон кэрбэґэр эбиттэр,
    “Ким бэрдин” быґаарса сатыыллар,
    Былаас диэн былдьаґар курдуктар.

           “Кыргыс” диэн ааттанар yйэђэ
           Ким көрдyөй бэлиитик дьоннору,
           Yйэни сэнээмэң: биґиэхэ
           Тиийиэђэ ол кэмнэр уот саадах тыллара.
    Оо, былаас, эн былаас обургу,
    Аччыгы, топпуту көрбөккyн,
    Бэл диэтэр тyңкэтэх кэмнэри
    Тумнары билбэтэх эбиккин.

           Дьиктитэ былааспыт көрyңэ
           Эчикий элбэђин эбитин,
           Быґата, “даах!” диэччи барыта
           Тойоргуур, суоґургуур өрyyтyн.
    Аны ким былаастаах мэлдьитин
    Сођотох буолуођар талаґар,
    Кыайарын-кыайбатын барытын
    Кyөнyнэн сабардыан бађарар.

           Ол иґин сахађа ойуннар
           Нөңyөђэ ааспатах өстөөхтөр,
           Баайдардыын тапсыбат саңнаахтар,
           Аатырбыт ким баарын муңнууллар.
    “Аат-суол былдьаґыы” сахађа
    Ааспыкка муң-сору тардара,
    Бэл диэтэр олоңхо олођо
    Ол онно анаммыт буолара.

           “Байбыт ыал сyөґyтэ харсыыгын”
           Итиннэ туґаайан этэллэр,
           Омукка сомођо дуол суођун
           Олустук хараастан кэпсииллэр.
    Дьођурдаах көґyннyн бу манна
    Кyргyөмнээн туоратыы тэриллэр,
    Ким баардаах ол ааспыкка
    “Кистэнэн сылдьара” дэґэллэр.

           Дьэ, оннук кыґалђа yгyстэр
           Саханы сааґыгар мииммиттэр,
           Ол тобох бyгyн да кyөрэйэр,
           Олођу харгыстыы дьиэлийэр.
    Хоту сир туспата тyң былыр
    Тyңнэрбит кyөс курдук олоорто,
    Суол суођа. Сылдьыґыы мэлигир,
    Ыал бары Робинзон курдуга.

           Атыыга, бэлэмңэ саараныы
         …
    Продолжение »
    Сделать бесплатный сайт с uCoz